- Tips
- |
- Artificial intelligence
- |
- po
- vo
- mbo
AI in het onderwijs – zo weeg je verschillende waarden
AI heeft invloed op waarden die voor het onderwijs van belang zijn. Die invloed gaat verder dan voor- en nadelen die we kunnen versterken of voorkomen. Het gaat over de vraag wat we verstaan onder goed en veilig onderwijs. Denken en sturen vanuit waarden bij technologie in het onderwijs is dan ook nooit ‘af’. Maar scholen kunnen er wel degelijk actief mee aan de slag.
Door Lotte Dondorp
In dit artikel laten we zien hoe je dit kunt aanpakken, aan de hand van een aantal voorbeelden en voorbeeldvragen.
AI zorgt voor dilemma’s in het onderwijs
De onderstaande voorbeelden laten zien dat AI in het onderwijs dilemma’s op kan roepen.
Een schoolleider maakt zich zorgen over het mentale welzijn van de leerlingen op haar school. Van een bevriende schoolleider krijgt ze de tip om te werken met een monitoringssysteem voor de digitale omgeving op school. Zoektermen van leerlingen die kunnen wijzen op pestgedrag, radicalisering of mentale problemen worden door een slim algoritme aan de school gerapporteerd. De schoolleider denkt dat deze signalen kunnen helpen om mogelijke risico’s vroeg te identificeren, zodat de school leerlingen op tijd kan bijstaan. Tegelijkertijd vraagt ze zich af wat dit betekent voor de privacy en de ruimte die leerlingen hebben om zich op school vrij te uiten en te ontwikkelen.
De leerlingen van groep 5 van een kleine basisschool werken sinds begin van het schooljaar met adaptieve leersystemen. Bij taal en rekenen oefenen de leerlingen nu vaak op hun eigen niveau, wat de meeste leerlingen prettig vinden. Toch heeft een hoogbegaafde leerling juist veel moeite met de nieuwe manier van werken. De leraar dacht juist dat deze leerling geholpen zou zijn met opdrachten die beter passen bij wat ze aankan. Maar de leerling wil helemaal niet individueel achter een scherm bezig zijn. Ze wordt zienderogen ongelukkiger en mist het oefenen met taal en rekenen in groepjes.
Bij dit soort dilemma’s is een antwoord niet zomaar voorhanden. Bepaal samen met je team welke koers jullie kiezen bij de spanningen die AI in het onderwijs oproept. Dit vraagt tijd voor goede gesprekken. Waarden zijn hierbij een krachtig hulpmiddel.
Publieke waarden en AI
Wil je eerst meer lezen over de invloed van AI op waarden die voor het onderwijs belangrijk zijn, zowel in positieve als in negatieve zin? Lees dan eerst dit artikel, met een verwijzing naar de WaardenWijzer van Kennisnet en SURF.
Publieke waarden en AI in het onderwijsHieronder volgen per hoofdwaarde uit de WaardenWijzer een aantal voorbeeldvragen om te bespreken en een aantal tips.
De waarde menselijkheid en AI
Vragen om met elkaar te bespreken:
- Wat is volgens ons de opdracht van het onderwijs? Wat betekent dit voor de taken en rollen van de leraar? Zijn er taken of rollen van de leraar die AI volgens ons kan uitvoeren? Welke juist niet? Hoe zorgen we voor een goede balans tussen mens en technologie?
- Kan AI volgens ons bijdragen aan samenwerken en samen leren? Zo ja, op welke manieren dan?
- Als we ervoor kiezen AI in te zetten, hoe zorgen we dan voor betekenisvol contact tussen leraar en leerling en tussen leerlingen onderling?
Tip: bij het gebruik van AI mogen er geen beslissingen over personen worden genomen, zonder dat er een menselijke blik aan te pas komt. Dit is wettelijk vastgelegd. Een school mag AI-systemen niet zelfstandig laten beslissen bij keuzes die grote gevolgen hebben voor leerlingen, bijvoorbeeld bij een doorstroomadvies.
De waarde rechtvaardigheid en AI
Vragen om met elkaar te bespreken:
- Kunnen wij erop vertrouwen dat de AI-middelen die wij inzetten niet nadelig uitpakken voor bepaalde groepen leerlingen? Hebben wij voldoende kennis in huis om dit te beoordelen? Hoe monitoren we dit?
- Kan AI volgens ons bijdragen aan meer inclusie, bijvoorbeeld voor leerlingen met een ondersteuningsbehoefte? Zo ja, op welke manieren dan?
- Hebben onze leerlingen in gelijke mate toegang tot de middelen die wij gebruiken? Kunnen bijvoorbeeld ook leerlingen met een ondersteuningsbehoefte ermee overweg?
Tip: ga na of het voldoende mogelijk is om te begrijpen hoe AI-adviezen en -uitkomsten tot stand komen en of er geen vooroordelen schuilgaan achter de systemen. Stel hierover vragen aan je leverancier en maak keuzes om de middelen wel of niet in te zetten op basis van de antwoorden. Hoe complexer het algoritme, hoe groter de kans op verkapte vooroordelen. Scholen doen er daarom verstandig aan om niet zomaar te experimenteren met AI-systemen die slecht te doorgronden zijn.
De waarde autonomie en AI
Vragen om met elkaar te bespreken:
- Als wij AI-systemen gebruiken: in hoeverre bieden wij leraren de ruimte om van adviezen van het systeem af te wijken of om het systeem niet in te zetten?
- Hoe kijken wij naar de invloed van AI-systemen op de vrije ontwikkeling van leerlingen? Hebben zij bijvoorbeeld naast het leren in digitale systemen nog voldoende ruimte om ongezien te oefenen en te falen? Wat betekent dit voor onze keuzes op het gebied van AI?
- Zien wij mogelijkheden om met AI-toepassingen de autonomie van leraren en/of leerlingen te versterken? Zo ja – op welke manieren dan? Zo nee – wat is hier de reden voor?
Tip: weten dat je met AI te maken hebt is een voorwaarde voor autonomie bij het gebruik van deze systemen. Zo moeten leraren weten dat er AI zit achter een tool die ze gebruiken. En leerlingen moeten weten dat er achter de chatbot die ze spreken geen mens, maar een algoritme zit.
Sturen op het ontwerp van AI
Denken en sturen vanuit waarden is bij alle stappen in het proces rond AI van belang. Bij de visiebepaling, bij de selectie en inkoop, bij de inzet en bij de evaluatie. Scholen kunnen er ook voor kiezen om al bij het ontwerpproces van digitale middelen betrokken te zijn. Zij kunnen dan de waarden die zij belangrijk vinden meegeven aan het begin van het ontwerp. Dit noemen we ethics by design of value sensitive design. Lees meer in het artikel ‘Neem waarden als uitgangspunt bij ontwerp van ict voor het onderwijs’.
Onderdeel van de ‘Handreiking AI voor scholen’
Deze online handreiking helpt scholen om bewuste en verantwoorde keuzes te maken over het gebruik van artificial intelligence. Je vindt er verschillende artikelen met tips en verdiepende informatie over AI.
