Chatbots in het onderwijs een goed idee? Voorbeeld van een ethisch gesprek

Bij een ethisch gesprek, ook wel ‘moreel beraad’ genoemd, staan waarden centraal. Daarom begon de groep met het benoemen van waarden. Dat leverde een mooi overzicht op van waarden die in het onderwijs van VISTA-college centraal staan: autonomie, menselijke relatie, vrijheid en persoonlijke ontwikkeling, creativiteit, toegankelijkheid voor iedere student, respect, autonomie, betrokkenheid, betrouwbaarheid, proactiviteit, creativiteit, gelijke behandeling, duidelijkheid en structuur.

Vervolgens ging de groep aan de slag met het formuleren van argumenten. Op de vraag “Is het goed om chatbots in te zetten voor onze studenten voor onderwijskundige doeleinden?” formuleerden zij argumenten vóór en tegen op basis van waarden. Bijvoorbeeld: Ja, want gelijkheid wordt bevorderd voor studenten omdat er geen persoonlijke band is (en dus ook geen vooroordeel). Of: Nee, want het menselijke aspect wordt bedreigd voor zowel de student als de docent, omdat een chatbot niet op hetzelfde niveau als een persoon kan komen.

Tijdens het ethische gesprek bekeek de groep het vraagstuk van alle kanten. Een student reageerde: “Ik vind het fijn als ik voor een kleine of eenvoudige vraag mijn docent niet lastig hoef te vallen en daarvoor bij de chatbot terecht kan.” Dit zou ook andere studenten kunnen helpen die geen vragen durven te stellen aan de docent, veronderstelde de groep. “Maar”, vroeg een medewerker zich even later af, “wat doet dat met zelfredzaamheid en vaardigheden als assertiviteit? Maken we het de studenten daarmee niet ook te eenvoudig?”

Een ander perspectief
Uit de gesprekken met de bot komt misschien aanvullende informatie naar voren die de docent weer in gesprekken kan gebruiken, bedachten de deelnemers. Maar: is het wel goed als de bot informatie doorgeeft zonder dat studenten dat weten? Moet daarvoor niet altijd toestemming gegeven worden?

Het gesprek bracht zo verschillende voor- en nadelen van chatbots in het onderwijs in beeld. Het werd steeds duidelijker op welke manieren belangrijke waarden voor het onderwijs door chatbots bevorderd, maar ook bedreigd konden worden. De deelnemers bespraken welke argumenten volgens hen veel gewicht moesten krijgen, op basis van hun waarden.  Zo weegt vooral de autonomie voor de student zwaar, maar ook de professionele autonomie van docenten. Verder staat het belang van menselijkheid in de interactie voorop en is de autonomie voor de instelling van belang als het gaat om zeggenschap over de data.

Het wegen van waarden gaf de groep voldoende grond en houvast om samen een antwoord te formuleren op hun ethische vraag:

Ja, de chatbot kan docenten ondersteunen en helpen en geeft meer vrijheid voor studenten als docenten niet beschikbaar zijn, mits:

• de student zelf de keuze behoudt om de chatbot te gebruiken
• de student van tevoren toestemming geeft voor de data die wordt gebruikt
• contact tussen leraar en leerling voldoende gewaarborgd blijft
• doelbinding, veiligheid en privacy gegarandeerd zijn en dus duidelijk is: wat gebeurt er met de data, hoe haal je het eruit?
• het draagvlak heeft bij de mensen die het moeten gebruiken

Het ethische gesprek heeft het VISTA-college geholpen om te bepalen dat chatbots in het onderwijs inderdaad bij kunnen dragen aan hun belangrijkste waarden. Tegelijkertijd hebben zij scherp in beeld gebracht welke waarden er door de inzet van chatbots mogelijk in het gedrang kunnen komen en manieren benoemd om dit te voorkomen. Hier kan bij de implementatie en evaluatie op teruggegrepen worden.

Mark Trimpe, onderwijskundig projectleider digitalisering van het VISTA-college, geeft aan dat  het voeren van een ethisch gesprek op deze manier erg nuttig en waardevol was. “Wij zijn van plan om Het Ethiekkompas vaker in te gaan zetten in de voorfase van nieuwe projecten. Hoe gaaf is het dat je samen met studenten nadenkt over de keuzes van morgen; dat we met elkaar nadenken over wie we als Vista willen zijn.”