Opinie
|
Ethiek
|
po
vo
mbo

Onderwijs by the dashboard light

Er moet meer aandacht zijn voor de pedagogische en ethische impact van adaptieve leersystemen in het onderwijs. Dat is een van de conclusies van een nieuw rapport van Kennisnet: ‘Krassen op het dashboard – De invloed van adaptieve leersystemen op de professionele ruimte van de leerkracht’.

Door Remco Pijpers

01 juli 2022

4 minuten lezen

Adaptieve leermiddelen, aanvullend op of vervangers van de papieren lesboekjes, laten leerlingen op de computer oefenen. Een algoritme bepaalt op basis van de antwoorden welk volgende opgave bij een leerling past. Gaat de stof de leerling makkelijk af, dan wordt hij of zij meer uitgedaagd. Op een speciaal dashboard ziet de leraar hoe leerlingen presteren. Ruim de helft van alle scholen in het basisonderwijs gebruikt dagelijks adaptieve leermiddelen. Snappet en Gynzy zijn de bekendste.

Adaptieve leersystemen maken het makkelijker om te differentiëren. Tevreden leraren wijzen op leerlingen die eerst gefrustreerd raakten over hun fouten en nu garen spinnen bij hun digitale succeservaringen. Een groot voordeel is dat de leraar het nakijkwerk aan het systeem kan laten. Leerlingen krijgen direct feedback, en kunnen direct door.

Meer en meer zien we onderwijs by the dashboard light. De veranderingen zijn onmiskenbaar. En ze roepen ethische vragen op.

1. De pedagogische relatie staat in een ander licht

De afhankelijkheid van data verandert het gedrag van de leraar en vormt de pedagogische relatie tussen leraar en leerling. Hoe meer kinderen in het systeem oefenen, hoe beter het algoritme kan bepalen of een leerling de lesstof beheerst en welke vervolgopdrachten geschikt zijn. Leraren zijn bang hun leerlingen tekort te doen en laten leerlingen individueel op de computer doorwerken, in de veronderstelling dat het algoritme dan tot een betere voorspelling komt. Maar zo raken andere opdrachten sneller uit beeld, klassikaal of op het schoolplein, bij de computer vandaan. Hoe wenselijk is dat?

We doen dubbel werk om het systeem data te voeren zodat er een curve zichtbaar wordt.

Haitske de Visser, leraar groep 7

2. Ongezien krassen is er niet meer bij

Daar komt bij dat alles wat een leerling doet of juist niet doet in een adaptief leersysteem, meer en meer de norm wordt. Ongezien krassen op een kladblok, een sommetje of een tekening van de meester maken, is er minder bij. Dat levert ongekende nieuwe inzichten op, maar tegelijkertijd functioneert het systeem als een controlemechanisme, een nieuwe manier om leerlingen continu te volgen. Leerlingen kunnen daar moeite mee hebben. Bovendien is het een ethische kwestie: is het wenselijk dat we kinderen steeds meer monitoren en sturen op individueel ‘leergedrag’? In hoeverre strookt dat met kinderrechten?

Ik vind het mooi maar ook lastig dat de leerlingen binnen Snappet hun eigen groei kunnen zien.

Laura de Ridder, leraar groep 4

3. De leraar wordt deels performance manager

Volgens ontwikkelaars heeft de leraar altijd de regie, is het adaptieve leersysteem niet meer dan een eigentijds instrument voor goed onderwijs. De werkelijkheid is anders. Het algoritme bepaalt steeds meer, zonder dat de leraar altijd precies begrijpt hoe dat algoritme tot zijn besluiten komt.

Veel discussie is er over welke vaardigheden leraren nodig hebben om deze nieuwe leermiddelen effectief en doelmatig te kunnen inzetten. Datageletterdheid is het nieuwe gereedschap, leraren kunnen niet zonder, wordt gezegd. Maar beseffen we voldoende dat onze kijk op goed leraarschap verandert? En wat betekent dat? Hebben we door dat de leraar deels ook een performance manager wordt, iemand met een sterkere focus op meetbare prestaties via een dashboard? Hoever moeten we gaan in onze verwachtingen van leraren?

Ik liet ik de analyse voor wat ze was. Maar toen kwam ik erachter: er gaat met dit kind toch iets niet goed.

Stephanie Waterlander, leraar groep 8

Luister naar leraar

Adaptieve leersystemen bepalen voor een groot deel al het onderwijs. In de toekomst zal dat niet veranderen. Des te noodzakelijker dat we luisteren naar de ervaringen van leraren. Welke pedagogische vraagstukken komen zij tegen? Hoe gaan ze daarmee om? Wat kunnen andere leraren daarvan leren?

Zoals een Data Protection Impact Assessment (DPIA) technologie op het gebied van privacy en security kritisch doorlicht, zo moet er ook een manier komen om pedagogische en ethische vraagstukken naar boven te kunnen halen, breder dan alleen bij adaptieve leersystemen. Niet om een keurmerk te kunnen plakken op educatieve technologie, maar om te begrijpen hoe technologie de ervaring in de klas vormt. Hoe beter ons begrip, hoe beter we onze verantwoordelijkheid kunnen nemen.