Stappenplan voor het kiezen van nieuwe (digitale) leermiddelen

In een projectmatig keuzeproces hebben verschillende personen een rol. In de voorbereidingsfase initieert de schoolleiding of een vaksectie het keuzeproces. Deze stelt een eerste planning op en stelt een werkgroep samen van leraren, de leermiddelencoördinator (indien aanwezig) en de ict-coördinator. De samenstelling van de werkgroep hangt af van de grootte van de school en de beschikbaarheid van leraren.

De werkgroep krijgt vervolgens van de schoolleiding en het bestuur een opdracht en selectiecriteria. Denk hierbij aan:

• het budget
• de onderwijsvisie waar de leermiddelen bij moeten passen
• de mate waarin een leermiddel aan standaarden, zoals Edu-K, moet voldoen
• de mate waarin een leermiddel aansluit bij de systemen die de school gebruikt

Deze onderwerpen komen ook terug in het leermiddelenbeleid. Dit beleid geeft binnen de school richting aan de keuzes met betrekking tot de inkoop en de implementatie van (digitale) leermiddelen. Mocht de school geen leermiddelenbeleid hebben en zijn de selectiecriteria ook niet elders beschreven, ga dan het gesprek aan met de schoolleider, leermiddelencoördinator en/of het bestuur. Je kunt hiervoor de aanwijzingen uit stap 3 van het stappenplan Aan de slag met leermiddelenbeleid gebruiken.

Een belangrijke stap in de voorbereidingsfase is het analyseren welke leermiddelen de school al in huis heeft en het evalueren van de huidige leermiddelen, ofwel de leermiddelendiagnose. Door de plus- en minpunten van het huidige leermiddel vast te stellen en input te vragen van collega’s, krijgt het selectieteam een beter beeld van waar het nieuwe leermiddel aan moet voldoen. Het leermiddelenadvisiescentrum CLU heeft een hulpmiddel ontwikkeld met criteria om een globaal beeld van een leermiddel te krijgen: de MILK-light. Deze tool helpt bij de evaluatie van leermiddelen, maar is ook ter inspiratie voor elementen belangrijk zijn in een nieuw leermiddel.

Uit onderzoek van CLU blijkt dat het evalueren van de huidige methode een cruciaal moment in het keuzeproces is. Het omzetten van de evaluatie-uitkomsten in een plussen- en minnenschema levert een eerste versie van een criterialijst op. Dit fungeert als een soort ‘warming up’ waardoor leerkrachten worden aangemoedigd om na te denken over wat zij belangrijk vinden in hun onderwijs en over hun (gezamenlijke) visie op het vak, wat de basis vormt voor een bewuste keuze.

De verantwoordelijkheid voor de onderzoeksfase en het maken van een keuze ligt bij de geselecteerde werkgroep. In deze fase worden de criteria opgesteld om de relevante leermiddelen aan te toetsen. Het artikel Stapsgewijs naar de juiste keuzecriteria voor leermiddelen biedt praktische hulpmiddelen voor het formuleren van een set keuzecriteria passend bij de school. Zo bevat het een werkvorm om gesprekken binnen de sectie of bouw te begeleiden, themakaarten met gespreksvragen en een Excelbestand dat de werkgroep ondersteunt bij het vergelijken van leermiddelen. Na het doorlopen van de stappen, heeft de werkgroep een lijst met selectie- en keuzecriteria opgesteld die gebaseerd is op het leermiddelenbeleid van de school en de beschikbare kennis over de kwaliteit van leermiddelen.

Verzamel informatie en stel een longlist op van leermiddelen die aansluiten bij de opgestelde selectie- en keuzecriteria. Vraag hiervoor informatie op bij zowel bekende als minder bekende leveranciers en uitgeverijen, lees recensies en beoordelingen en vraag naar ervaringen van collega’s van andere scholen of vakverenigingen. Door proeflicenties van digitaal leermateriaal en inkijkexemplaren van fysiek leermateriaal op te vragen, kan het team het leermateriaal in de praktijk testen en beoordelen of het voldoet aan de wensen van de school. Het betrekken van leerlingen in deze evaluatie kan daarnaast waardevolle inzichten opleveren. Ga ook in gesprek met de leverancier om vragen te stellen over de werking, inhoud en technologische vereisten van het leermiddelenpakket. Stel op basis van de ervaringen een shortlist met leermiddelen op die voldoen aan de voorwaarden.  

De stappen binnen de onderzoeksfase verlopen lineair-cyclisch. Door vergelijking van overgebleven leermiddelen uit de shortlist aan het einde van een cyclus worden zo steeds weer nieuwe inzichten over criteria en informatie gewonnen, tot er één passend leermiddel over blijft. Maak voor deze vergelijking gebruik van het Excel Weging en Criteria uit het eerdergenoemde artikel.

Na het doorlopen van de onderzoeksfase komt het team tot een onderbouwde keuze voor een nieuw leermiddel. Kijk met de werkgroep nog eens kritisch naar het leermiddel en onderbouw de keuze: voldoet het werkelijk aan de selectie- en keuzecriteria waaraan het aan zou moeten voldoen, en waarom. Het leermiddel moet zowel aan de selectiecriteria van het bestuur als de keuzecriteria van de leraren voldoen. Beschrijf in een advies aan de schoolleiding waarom het gekozen leermiddel het meest geschikt is en hoe de werkgroep tot die keuze is gekomen. De werkgroep deelt vervolgens de uiteindelijke keuze ook met het team.

In de invoeringsfase zijn alle leraren betrokken bij de invoering van het leermiddel. Een belangrijke stap is het analyseren wat het nieuwe leermiddel betekent voor de inrichting van de lessen.

Als de verschillen tussen het oude en het nieuwe leermiddel groot zijn, kan het nieuwe leermiddel gefaseerd worden ingevoerd. Begin dan bijvoorbeeld met enkele klassen en pas de planning hierop aan. Besteed ook aandacht aan het leren omgaan met het nieuwe leermiddel door leraren. Denk bijvoorbeeld aan een training door uitgevers, waarin leraren de mogelijkheden van het leermiddel optimaal leren benutten.

Tot slot is het belangrijk dat je de tijd neemt om het keuzeproces te evalueren vlak nadat het nieuwe leermiddel is ingevoerd. Wat ging goed, wat kon beter en wat zou de volgende keer anders of beter kunnen? Evalueer het keuzeproces en kom zo voor een volgend keuzeproces tot een efficiënte aanpak die aansluit bij de school. Leg de belangrijkste bevindingen vast in een evaluatiedocument en deel dat met de schoolleiding en het leerkrachtenteam. Zo kan een volgend keuzeproces voor een nieuw leermiddel worden aangepast en voorzien van aandachtspunten.

Kijk aanvullend op deze evaluatie een jaar na de afronding nog eens terug op het proces. Zijn er nog plus- of minpunten van het leermiddel naar voren gekomen die vooraf niet waren voorzien? Ontbraken er nog criteria op de opgestelde lijst? Is de (digitale) invoering van het leermiddel efficiënt verlopen?