• Opinie
• |
• Digitale geletterdheid
• |
• mbo

Digitale weerbaarheid in het mbo: ‘Weerbare burgers in de digitale wereld zijn nodig!’

Renze Tjoelker is practor bij het practoraat Digitale Weerbaarheid bij ROC Friese Poort. Hij houdt een pleidooi voor digitale weerbaarheid bij mbo-studenten van diverse opleidingen zoals de zorg en beveiliging.

Door Harriët Leget

29 juni 2020

5 minuten lezen

Bij digitale weerbaarheid gaat het vooral om (online) menselijk gedrag; bewustzijn van ons online doen en laten en hierop leren reflecteren. Tjoelker houdt zich in het mbo bezig met de vraag hoe studenten dit kunnen leren en toepassen in hun studie en beroep.

Wat doet u precies binnen het practoraat Digitale Weerbaarheid?

“We richten ons binnen het practoraat op onderzoek en innovatie om de digitale weerbaarheid van studenten, inwoners, bedrijven en de samenleving te vergroten. 

We staan stil bij vragen als:

• Ben jij je bewust van jouw digitale voetafdruk?
• Hoe ga je om met alle informatieprikkels die op je afkomen?
• Hoe bescherm je je digitale identiteit?
• Welke digitale waarden en normen gelden er in jouw beroepsveld? 

“Studenten leren bijvoorbeeld over dingen als: een gezonde relatie met hun smartphone, privacy, digitale normen en waarden en weerbaar zijn tegen digitale criminaliteit en cyberpesten. We onderzoeken ook hoe dit plek moet krijgen binnen opleidingen en beroepsgroepen. Denk aan zorg- en welzijnsberoepen en veiligheidsberoepen.”

Waarom is digitale weerbaarheid nodig, juist nu?

“Ons leven speelt zich in toenemende mate online af. En zeker in deze tijd is weerbaarheid een spier die geoefend moet worden. Mensen zoeken zekerheid tijdens de coronacrisis en daar maken digitale criminelen en complotdenkers maar al te graag misbruik van. 

“Voorbeelden zijn de corona-phishingmails met daarin een beschrijving van symptomen waar iedereen zich in herkent. Of een app met een COVID-19 kaart die smartphones versleutelt met gijzelsoftware (ransomware), maar denk ook aan complottheorieën over het coronavirus en 5G

“Desinformatie neemt toe. Wat hierin ook meespeelt is dat we steeds minder kritisch zijn naar berichten die we lezen. We ‘snacken’ het nieuws veelal, bijvoorbeeld op sociale media, en lezen in mindere mate verdiepende stukken van gerespecteerde media.

“Dit blijkt ook wel uit een onderzoek van het Rathenau Instituut; tweederde van de gebruikers onthoudt wel de route naar een nieuwsbericht – bijvoorbeeld gevonden via Facebook, Google, etcetera – maar minder dan de helft herinnert de bron van het bericht, bijvoorbeeld nos.nl, nrc.nl et cetera.

“Tegelijkertijd zie ik bijvoorbeeld op Twitter steeds vaker dat alerte en vaardige burgers elkaar op een vriendelijke manier helpen bij het beoordelen van nieuwsberichten. In november 2019 was er sprake van een vliegtuigkaping op Schiphol. Vrijwel direct verschenen allerlei ongefundeerde berichten op sociale media. Deze mensen werden hier door anderen op aangesproken en vriendelijk verzocht zich te baseren op gerespecteerde media. Gelukkig bleek het geen kaping te zijn, maar een piloot die per ongeluk een code heeft ingevoerd. Ik vind het mooi om te zien dat mensen elkaar online steeds meer helpen in het beoordelen van informatie.”

Wat is er nodig om mbo-studenten digitaal weerbaar te maken?

“Weerbaar wordt je als je weet hoe technologie werkt en als je je bewust bent van je gedrag online. Leer studenten online veiligheid, welzijn en soevereiniteit. Met dit laatste bedoel ik de regie die je als burger hebt of zou moeten hebben op privacy en de ontsluiting van je persoonlijke gegevens. 

“Het wordt steeds duidelijker hoe groot de invloed van grote technologiebedrijven is. Jouw gegevens zijn hun verdienmodel. Of ze verkopen deze of ze zorgen via algoritmes, dat jij krijgt te zien waar zij aan kunnen verdienen. Door je digitale gedrag ontstaat jouw online profiel: je digitale voetafdruk. Je hiervan bewust zijn is de eerste stap voor digitale weerbaarheid. 

“Denk kritisch na bij alles wat je online doet. Waar laat jij gegevens achter? Bij studenten probeer ik hierover bewustzijn te creëren en werk ik graag met Data Detox.  

“Belangrijk hierbij is: leer studenten de informatie die ze online zien te wegen. Daarnaast moeten studenten aangesproken worden en elkaar leren aanspreken op wat ze online verspreiden en zeggen. Het contact maken gaat onderling digitaal en normen en waarden vervagen soms snel.” 

Hoe krijgt digitale weerbaarheid een plek binnen zorg- en veiligheidsberoepen?

“In het beroepscontext verandert er veel, bijvoorbeeld in de opleiding Zorg & Welzijn, de verstandelijk gehandicaptenzorg en in veiligheidsberoepen. De student moet veel kunnen en (her)kennen en leren dat het gaat om het signaleren van digitale problemen zoals phishing. In de thuiszorg levert dit heel kwetsbare situaties op, daar moeten ze op acteren. 

“Hoe kunnen studenten van veiligheidsberoepen bijvoorbeeld WhatsApp-gesprekken veilig stellen om in een rechtspraak te gebruiken? Voor een beveiliger is dat een nieuw soort vraag. En wat moet een beveiliger doen als een verdachte zijn telefoon in het water gooit om zijn digitale sporen uit te wissen? Vroeger haalde je de smartphone uit het water en legde je deze in een bak met rijst. Nu is het belangrijk om de smartphone mee te nemen in een plastic zak met water, om roestvorming te voorkomen. De politie heeft speciale apparatuur om de data veilig te stellen en uit te lezen. Dat moet je leren en weten!”

Meer informatie

Wil je meer weten over het practoraat Digitale Weerbaarheid bij ROC Friese Poort? Lees er dan meer over op rocfriesepoort.nl.

Over de auteur Harriët Leget

Lees ook

‘Digitaal burgerschap kan niet zonder kritisch denken over jezelf, de ander en de samenleving’

• Opinie
• |
• Digitale geletterdheid
• |
• po
• vo
• mbo

Mbo-studenten moeten voldoende kennis en vaardigheden hebben om kritisch te kunnen meedoen in een digitale omgeving. Dat zegt Laurence Guérin, practor Burgerschap bij ROC van Twente.