Doorgaan naar hoofdinhoud
  • Onderzoek
  • |
  • Beleid en organisatie
  • |
  • po
  • vo
  • mbo

Gelijke kansen bij afstandsonderwijs

De gelijke kansen van leerlingen bij afstandsonderwijs kwamen tijdens de schoolsluitingen onder druk te staan. Dit is in het primair onderwijs (po), voortgezet onderwijs (vo) en middelbaar beroepsonderwijs (mbo) terug te zien. Door kansengelijkheid te bevorderen kan elke leerling en student zich volledig ontwikkelen en voorkomen we leervertraging. Welke factoren spelen een rol bij kansengelijkheid? En waar kun je op letten om gelijke kansen bij afstandsonderwijs te bevorderen?

Manel van Kessel

Door Manel van Kessel

24 juni 2021
5 minuten lezen

We spreken van gelijke kansen in het onderwijs wanneer factoren als het opleidingsniveau van ouders, de financiële situatie en de achtergrond geen rol spelen bij het behalen van resultaten voor leerlingen en studenten. Bij afstandsonderwijs is er geen scheiding meer tussen school en thuis, waardoor de thuissituatie direct invloed heeft op de leerresultaten en verschillen tussen leerlingen. Gelijke kansen zijn daarom een belangrijk aandachtspunt bij les op afstand.

Geleerde lessen uit onderzoek

Leerachterstanden komt in het onderwijs helaas altijd voor. Door de coronacrisis werd alleen ineens beter zichtbaar welke leerlingen (meer kans op) achterstanden hadden en welke niet. Daarnaast liepen sommige leerlingen door het afstandsonderwijs leervertraging op waardoor leerachterstanden soms nog groter werden. Uit nationaal en internationaal onderzoekt blijkt dat er een aantal factoren zijn die kansengelijkheid bij les op afstand vergroten:

Rol thuissituatie

Bij afstandsonderwijs speelt de thuissituatie van leerlingen en studenten een grote rol bij het leren. Leerlingen met een lage sociaaleconomische status, een kwetsbare thuissituatie of uit eenoudergezinnen liepen de grootste leervertraging op.

Rol van ouders

De rol van ouders wordt met name in het po en vo groter bij afstandsonderwijs. Daar staat tegenover dat niet elke ouder in dezelfde mate in staat is om zijn of haar kind te helpen. Dat heeft verschillende oorzaken. Bijvoorbeeld een laag opleidingsniveau, meertaligheid, geldgebrek of onvoldoende tijd door werk. Ook de digitale vaardigheden van ouders spelen een rol. Sommige leerlingen hadden daardoor ouders die beter konden helpen bij het online leren dan anderen.

Toegang tot digitale en educatieve middelen

Toegang tot digitale en educatieve middelen zijn een belangrijke basisvoorwaarde voor kansengelijkheid bij les op afstand. Denk hierbij aan een rustige werkplek, een eigen goedwerkende laptop of tablet, de juiste onderwijssoftware,  een goede internetverbinding en middelen zoals boeken, stiften, papier en kleurpotloden. Tijdens de periode van afstandsonderwijs had niet iedere leerling hier toegang toe.

Digitale vaardigheden

De digitale vaardigheden van leerlingen spelen – naast hun toegang tot digitale middelen – een grote rol. Kansenongelijkheid neemt toe als iedereen toegang heeft tot dezelfde middelen, maar alleen bepaalde groepen er hun voordeel mee weten te behalen. De achtergrond van leerlingen is gerelateerd aan hun digitale vaardigheden: leerlingen met een hogere sociaaleconomische status zijn vaak digitaal vaardiger. Doordat leerlingen met een lage sociaaleconomische status minder goede digitale vaardigheden hebben, lopen zij tijdens afstandsonderwijs meer leervertraging op.

Bevindingen per sector

Gelijke kansen bevorderen is geen one size fits all en vraagt in het reguliere onderwijs ook aandacht. In nationale en internationale onderzoeken komt naar voren dat de verschillen tussen leerlingen groter zijn geworden tijdens afstandsonderwijs. We lichten een aantal opvallende zaken uit.

Primair onderwijs

  • Leerlingen van lageropgeleide ouders maakten in groep 4 bij rekenen/wiskunde en spelling ongeveer 85% van de leergroei door ten opzichte van een normaal jaar.  Bij leerlingen van hogeropgeleide ouders was de leergroei in groep 4 niet significant anders dan in eerdere jaren.
  • Leerlingen met een niet-westerse migratieachtergrond die niet in een westers land zijn geboren maakten in vergelijking met een regulier jaar in groep 3 bij spelling 75% van de leergroei door. Leerlingen zonder migratieachtergrond groeiden met 89%. 

Voortgezet onderwijs

  • Minder brugklassers behaalden de referentieniveaus rekenen en Nederlands 1F (Het fundamentele niveau dat voor 85% van de leerlingen haalbaar zou moeten zijn) dan in het jaar ervoor. Het percentage leerlingen dat niveau 1F behaalde lag 3,9% lager voor rekenen en 3,3% lager voor Nederlands. 
  • De grootste daling in niveau is terug te zien op scholen met meer dan 50% leerlingen met een lage(re) sociaaleconomische achtergrond. 9,4% minder leerlingen behaalde niveau 1F voor rekenen. De daling voor Nederlands was 5,9%. 

Middelbaar beroepsonderwijs

Veel leerlingen vonden het moeilijk dat zij door de coronamaatregelen geen stage konden lopen. Ook hadden zij vaak moeite om zelfstandig thuis hun schoolwerk te maken. 

  • “Ik kan mij slecht concentreren. Mijn ouders werken ook thuis en omdat zij vaak vergaderingen hebben, zit ik veel in mijn kamer. Ik kan mij niet goed concentreren en heb daarom mijn schoolwerk niet altijd af.”
  • “Door de corona kunnen wij nu geen stage lopen. Het enige wat wij nu nog zouden moeten voor de opleiding is stage lopen en examens afleggen. Dan zouden we in 2021 klaar zijn met de opleiding.” 

Uit: De Staat van het Onderwijs 2021, CITO en Save the Children.

Tips en adviezen

Wat kun je doen om kansengelijkheid bij afstandsonderwijs te bevorderen? 

  • Haal sommige leerlingen naar school.
    Voor sommige leerlingen blijft het belangrijk om naar school te kunnen, bijvoorbeeld omdat zij thuis onvoldoende begeleiding kunnen krijgen, een onveilige thuissituatie hebben, of geen goede plek hebben om te werken of zich te concentreren.
  • Differentieer ook bij les op afstand.
    Ga met elkaar na hoe de school goed kan differentiëren bij les op afstand, zodat de verschillen tussen leerlingen en studenten niet toenemen door hun verschil in thuissituatie.
  • Effectieve interventies voor het tegengaan van achterstanden.
    Effectieve interventies om achterstanden tegen te gaan zijn: leraarprofessionalisering, één-op-één begeleiding en peer tutoring. Deze interventies verbeteren de basiskwaliteit van het dagelijkse onderwijs, en hebben daardoor een langdurig effect.
  • Begeleid ouders.
    Het is belangrijk dat ouders bij les op afstand goed geholpen en begeleid worden.
  • Bied studieplekken aan.
    Mbo-scholen kunnen ruimtes beschikbaar stellen voor jongeren die thuis geen goede plek hebben om te werken en daarbij ruime openingstijden hanteren. 
  • Bied zelf stages aan.
    Een mogelijke aanpassing in een situatie waarin studenten niet naar hun stage kunnen is het aanbieden van stages op de scholen zelf.

Praktijkvoorbeeld ervaringen thuisonderwijs

Vier leraren vertellen over hun ervaringen met thuisonderwijs in coronatijd, wat ze geleerd hebben en nu anders gaan doen in het artikel 'Meer zicht op kansen die kinderen vanuit huis krijgen' op gelijke-kansen.nl.

Lees het artikel 'Meer zicht op kansen'

Bronnenlijst

We baseerden onze artikelen over de effecten van afstandsonderwijs op nationaal en internationaal onderzoek over afstandsonderwijs tijdens de coronacrisis.

pdf | 141.28 KB

De onderwerpen waarover wij publiceren