- Stappenplan
- |
- Leermiddelen
- |
- vo
Stapsgewijs naar de juiste keuzecriteria voor leermiddelen
Er kunnen verschillende redenen zijn waarom scholen overwegen om nieuwe leermiddelen aan te schaffen. Een veranderde visie van de school, een nieuw beleid rondom laptopgebruik of de introductie van leermiddelen die beter lijken aan te sluiten op wat leerlingen nodig hebben, zijn mogelijke aanleidingen. Daarbij is de vraag hoe je kunt bepalen of de huidige leermiddelen nog toereikend zijn, of dat nieuwe materialen mogelijk beter passen bij de schoolvisie en behoeften van de leerlingen. Dit artikel geeft handvatten om weloverwogen keuzes te maken en helpt bij het formuleren van keuzecriteria om tot de leermiddelenmix te komen die past bij jouw school.
Door Maartje Kaag
Het Stappenplan voor het kiezen van nieuwe (digitale) leermiddelen helpt je tot een projectmatige aanpak van het leermiddelenkeuzeproces te komen. De tweede stap van dit stappenplan beschrijft de onderzoeksfase. Het artikel dat je nu voor je hebt, biedt een nadere toelichting op deze stap. Hierbij focussen we vooral op het opstellen van keuzecriteria door middel van een werksessie.
Omdat we de stappen binnen de onderzoeksfase in een lineair-cyclisch proces doorlopen (zie afbeelding), is het belangrijk na elke stap te beoordelen of nieuwe informatie gevolgen heeft voor de set met keuzecriteria en deze indien nodig bij te werken. Hoe je dit precies aanpakt, lees je in stap 2 van dit stappenplan.
De stappen binnen de onderzoeksfase verlopen lineair-cyclisch.
Het kiezen van leermiddelen is bij scholen vaak een intuïtief proces, terwijl dit niet altijd overeenkomt met de meest recente onderzoeksresultaten over de leerzaamheid van leermiddelen, zo blijkt ook uit een onderzoek van het CLU Leermiddelen Adviescentrum. Het is daarom belangrijk om weloverwogen keuzecriteria op te stellen die je tijdens het keuzeproces kunt gebruiken om leermiddelen te kiezen die het best passen en bijdragen aan een hogere kwaliteit van onderwijs. De handvatten die in dit artikel worden aangereikt, zijn dan ook gebaseerd op bovenstaand onderzoek.
Leermiddelendiagnose: een evaluatie van het huidige leermiddel om de sterke en zwakke punten te beoordelen. Deze diagnose vormt de basis voor het opstellen van keuzecriteria voor toekomstige leermiddelen.
Selectiecriteria: deze worden vastgesteld door het bestuur of de schoolleiding en zijn randvoorwaardelijk. Selectiecriteria bepalen de kaders waarbinnen leermiddelen moeten passen, zoals budget, wettelijke eisen of technische vereisten. Ze horen thuis in het leermiddelenbeleid.
Keuzecriteria: specifieke richtlijnen of voorwaarden die door leraren worden vastgesteld om verschillende leermiddelen te beoordelen en te selecteren.
Let op! Voordat de werkgroep aan het opstellen van keuzecriteria begint, is het essentieel dat stap 1 van het eerdergenoemde stappenplan is afgerond. Dit houdt in dat het keuzeproces projectmatig wordt aangepakt, een lijst met selectiecriteria van het bestuur of de schoolleiding is ontvangen en een leermiddelendiagnose is opgesteld door de huidige leermiddelenmix te evalueren. Een andere mogelijkheid is om de huidige leermiddelenmix pas te evalueren nadat de keuzecriteria zijn vastgesteld. Het voordeel hiervan is dat je de criteria op basis van deze evaluatie kunt bijstellen, waarna je de lijst kunt gebruiken om mogelijke leermiddelenmixen te beoordelen.
Aansluiten op leermiddelenbeleid
Door het leermiddelenbeleid te vertalen naar keuzecriteria, zorg je ervoor dat het leermiddel beter aansluit bij de behoeften en wensen van zowel de leraren als de leerlingen. Heeft jouw school al een leermiddelenbeleid en is dat duidelijk en actueel? Dan staat daarin waarschijnlijk ook een uitspraak over de leermiddelenmix. Deze mix beschrijft welke combinatie van open/gesloten en fysiek/digitaal leermateriaal passend is voor de school. Dit is een belangrijke basis: je denkt over deze onderdelen na bij het opstellen van keuzecriteria.
Heeft jouw school nog geen leermiddelenbeleid, maak dan als werkgroep hieraan een start. Begin klein en bouw voort op opgedane ervaringen. Een goed startpunt hiervoor is stap 3 uit het Stappenplan voor het kiezen van nieuwe (digitale) leermiddelen. Hierin wordt uitgelegd hoe richtinggevende uitspraken kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van een leermiddelenbeleid. Je kunt er als werkgroep ook voor kiezen om een externe deskundige in te schakelen voor begeleiding bij het opstellen van het leermiddelenbeleid.
Aansluiten op kennisontwikkeling
Het is niet alleen belangrijk dat de werkgroep zich richt op de het leermiddelenbeleid, maar ook om te onderzoeken welke criteria de leerzaamheid van leermiddelen kunnen verbeteren. Leerzaamheid van leermiddelen houdt in dat het leermiddel het leerproces van de leerling zo effectief mogelijk ondersteunt. Leraren spelen hierin een sleutelrol en moeten zich blijven ontwikkelen om een beter inzicht te krijgen op de criteria die bijdragen aan het verhogen van die leerzaamheid. De werkgroep betrekt hen daarom ook bij het kennisontwikkelingsproces, zodat ze op de hoogte blijven van nieuwe inzichten. Deze inzichten vormen bovendien ook een waardevolle aanvulling op het leermiddelenbeleid. Leg deze inzichten naast het bestaande beleid en bepaal wat jullie willen aanpassen of toevoegen.
Kennisontwikkeling kan op verschillende manieren plaatsvinden:
- Volgen van webinars of cursussen over de kwaliteit van leermiddelen.
- Bestuderen en bespreken van onderwijskundige en vakdidactische literatuur.
- Voeren van discussies over relevante onderwijsthema’s.
Webinars/cursussen: Sluit je aan bij het Netwerk leermiddelen van Kennisnet en blijf op de hoogte over nieuwe ontwikkelingen en (online) bijeenkomsten over leermiddelen.
Wetenschappelijke vakliteratuur: Op de website INLOGGEN (voordeleraar.nl) kunnen leraren inloggen met hun Entree Federatie-account (er is ook een uitleg beschikbaar voor het geval je geen account hebt). Deze website biedt leraren toegang tot wetenschappelijke kennis die kan worden gebruikt voor hun kennisontwikkeling.
Mogelijke zoektermen:
Onderwijskwaliteit – Education quality
Effectieve instructie – Effective instruction
Feedback – Feedback
Blended learning – Blended learning
Curriculumontwikkeling – Curriculum design
“Als bij ons op school een sectie een voorstel doet voor een nieuwe methode, willen we daar met elkaar over in gesprek gaan. We willen weten welke afwegingen zijn gemaakt en welke andere methodes zijn bekeken. Zo gebruikt de sectie geschiedenis in de bovenbouw een andere methode dan in de onderbouw, omdat ze op basis van onderzoek hebben geconcludeerd dat de methode voor de bovenbouw niet aansluit bij hoe ze het geschiedenisonderwijs in de onderbouw willen doceren.”
– Martijn Blom, Augustinianum
“Wanneer een PLG beslist hoe ze een vak willen inrichten of voor welke methode ze kiezen, komt de PLG met een goede onderbouwing: welke onderzoeken liggen ten grondslag, wat zijn de ervaringen van andere scholen, en wat zijn de voor- en nadelen?”
– Anke van Kerkhoven, Het Stadshart
Aan de slag met het kiezen van passende keuzecriteria
Scholen stellen de keuzecriteria op door hun leermiddelenbeleid te combineren met de kennis die is opgedaan over de leerzaamheid ervan. De leermiddelendiagnose kan hierbij als startpunt dienen. Een werksessie met het hele team is een effectieve manier om breed gedragen en doordachte keuzecriteria vast te stellen.
Download hier de themakaarten (pdf)
pdf | 641.64 KB
Deze themakaarten kun je in combinatie met de gespreksvragen gebruiken om tot de een passende set keuzecriteria te komen. Print de themakaarten uit en neem ze mee in de werksessie.
Download hier de gespreksvragen (ppt)
pptx | 2.74 MB
Deze Powerpoint met gespreksvragen kun je in combinatie met de themakaarten gebruiken om tot de een passende set keuzecriteria te komen.
De werksessie kan op de volgende manier worden aangepakt (aan te passen aan de behoeften van het team).
-
Stap 1: De voorbereiding
De werkgroep bereidt themakaarten voor met daarop de zes thema’s, die tijdens de werksessie op tafel worden gelegd. De criteria die uit de leermiddelendiagnose naar voren zijn gekomen, zijn alvast op post-its genoteerd en bij de bijbehorende thema’s geplakt.
-
Stap 2: Keuzecriteria verzamelen
Laat elke sectie of bouw afzonderlijk de oefening uitvoeren, waarbij een werkgroeplid aanwezig is als gespreksleider. Per thema bedenkt iedere leraar passende keuzecriteria, schrijft ze op post-its en plakt ze bij het bijbehorende thema. De gespreksvragen in de Powerpoint Kiezen van passende keuzecriteria kunnen helpen om het gesprek op gang te brengen, en ter inspiratie zijn voorbeeldkeuzecriteria toegevoegd aan elke themakaart
-
Stap 3: Gezamenlijke bespreking en rangschikking
Na elk thema worden de verzamelde post-its besproken: welke keuzecriteria passen bij het leermiddelenbeleid van de school? Welke overlappen en kunnen worden samengevoegd? En welke blijken toch niet passend? Vervolgens rangschikt de sectie/bouw de geselecteerde criteria op volgorde van belangrijkheid
-
Stap 4: Vaststellen van schoolbrede keuzecriteria
De werkgroep komt samen met vertegenwoordigers van elke sectie/bouw om schoolbrede keuzecriteria vast te stellen. Het uiteindelijke besluit over de keuzecriteria wordt genomen door de werkgroep, mogelijk in overleg met de schoolleiding. De keuzecriteria die specifiek voor een sectie/bouw zijn opgesteld, kunnen ondergebracht worden bij thema 6.
-
Stap 5: In gesprek met leerlingen
Nadat de keuzecriteria zijn vastgesteld, gaat de werkgroep in gesprek met de leerlingen. Vraag wat zij belangrijk vinden en hoe zij denken over de keuzecriteria. Besluit vervolgens met de werkgroep welke keuzecriteria kunnen worden toegevoegd, aangepast of mogelijk zelfs weggelaten kunnen worden
-
Stap 6: Delen van keuzecriteria
De werkgroep zorgt vervolgens dat de definitieve keuzecriteria worden gedeeld met het hele team. Zorg er als werkgroep voor dat elke sectie/bouw onder thema 6 alleen de keuzecriteria te zien krijgt die relevant zijn voor de betreffende sectie/bouw.
Tip
Als je als school net bent begonnen met het opstellen van het leermiddelenbeleid of de eerste stappen hebt gezet, kunnen deze gesprekken en de lijst met keuzecriteria een waardevolle start of aanvulling zijn.
Criteria en weging
Nadat de werkgroep samen met het team de keuzecriteria heeft bepaald, zal blijken dat sommige criteria meer prioriteit hebben dan andere. Soms zijn er twee geschikte methodes, en geeft bijvoorbeeld het beschikbare budget uiteindelijk de doorslag. Om het relatieve belang van elk criterium vast te stellen, is het handig om het Excel-bestand ‘Criteria en weging’ te gebruiken. Hierin kan de werkgroep de lijst met vastgestelde keuzecriteria toevoegen. De werkgroep geeft voor elk criterium aan hoe zwaar het weegt op een schaal van 1 tot 5, op basis van input uit een eerdere teamsessie. Selectiecriteria, van het bestuur of de schoolleiding, worden beoordeeld met een 1 (aanwezig) of 0 (afwezig) en zijn randvoorwaardelijk.
Criteria en weging
xlsx | 87.61 KB
“Ik vind het belangrijk dat we bewuste keuzes maken tijdens het keuzeproces van leermiddelen, zowel inhoudelijk als financieel. We moeten ervoor zorgen dat deze keuzes aansluiten bij de identiteit en visie van de school op goed onderwijs. Dit omvat bijvoorbeeld ook samenwerking binnen de school, zoals het afstemmen van basisvaardigheden voor taal en rekenen.”
– Martijn Blom, Augustinianum
Afsluiting
Neem de selectie- en keuzecriterialijst mee in gesprekken met leermiddelenleveranciers (uitgeverij of distributeur) of adviseurs. Geef met behulp van deze lijst aan wat ontbreekt bij bepaalde leermiddelen of wat meer terug mag komen. Op die manier kunnen de leermiddelen (in de toekomst) nog beter aansluiten op de criterialijst, en daarmee op de behoeften van leraren en leerlingen.
Ten slotte maakt de werkgroep afspraken over wanneer de keuzecriteria geëvalueerd worden, bijvoorbeeld aan het einde van het schooljaar of na een aantal maanden. Evalueer daarbij of de nieuwgekozen leermiddelenmix in de praktijk voldoet en welke keuzecriteria passend zijn, ontbreken, of juist niet goed blijken te werken. Documenteer de resultaten van deze tussenevaluaties, zodat de criterialijst kan worden aangepast voor toekomstige keuzes.
Door het doorlopen van de stappen is er nu een uitgebreide lijst met keuzecriteria ontstaan. Met deze lijst kun je, samen met de eerder verkregen selectiecriteria, aan de slag met het onderdeel Informatiewinning uit de tweede stap Onderzoek van het stappenplan voor het kiezen van nieuwe (digitale) leermiddelen. In het lineair-cyclische proces zul je merken dat je steeds teruggrijpt op de criterialijst om te controleren of deze nog voldoet.
SIVON
Een goed leermiddelenkeuzeproces vraagt om gesprekken met leveranciers. Om meer voordelen uit deze gesprekken te halen, hebben schoolbesturen zich verenigd binnen de coöperatie SIVON. SIVON spreek samen met scholen de leveranciers, deelt best practices en organiseert marktconsultaties en gebruikersgroepen.
OnderwijsInzicht 2025
Kennisnet-adviseur Anneke van den Broek legt op OnderwijsInzicht uit hoe je bewuste keuzes maakt voor digitale leermiddelen en hoe je het selectieproces verbetert: van visie en beleid tot implementatie. Dit is een van de vele interessante sessies op OnderwijsInzicht op vrijdag 17 januari in Nieuwegein