Hoe één gestolen profielfoto op Twitter leidt tot een wereldwijde lastercampagne
Reconstructie
Het is eind 2012. De dan nog twaalfjarige Freek wil een Twitteraccount aanmaken en zijn moeder Linda helpt hem daarbij. Ze zorgt ervoor dat zijn account afgeschermd wordt, zodat hij alleen met een paar vriendjes en familieleden kan Twitteren. Freek heeft twintig volgers en vindt dat prima zo. Hij is bovendien blij met zijn You Tube-account waarop hij filmpjes verzamelt van zijn grootste passie: atletiek.
Een paar weken later krijgt Linda een berichtje op Facebook van een achternichtje. Of ze wel weet dat Freeks portret rondzwerft op Tumblr onder een andere naam? Linda gaat op zoek en vindt inderdaad de profielfoto die haar zoon op Twitter heeft ingesteld, nu met een Duits klinkende naam. Ze begrijpt niet goed hoe dit kan. Freek had toch een afgeschermd account?
Dan mailt een neef. En een kennis. En een collega. Van steeds meer mensen hoort Linda dat ze diezelfde foto van Freek zijn tegengekomen. Niet alleen op Facebook of Tumblr, Freeks portret duikt ook op andere buitenlandse sites waar Linda nog nooit van gehoord heeft. Het lijkt wel alsof zijn ongewilde alter ego plotseling overal rondspookt. De teksten die dit nepfiguur uitkraamt zijn naar en beledigend en bespotten het uiterlijk van Freek, een jongen met veel sproeten en loenzende ogen, precies de kenmerken die al eeuwenlang aantrekkelijk zijn voor pesters. Ook ontdekt Linda dat het gezicht van Freek in allerlei bewerkte afbeeldingen en filmpjes wordt gemonteerd. Soms onschuldig, vaak ook aanstootgevend, zoals die van naakte vrouwen van wie een het gezicht van Freek opgeplakt heeft gekregen. Het is nu wel duidelijk dat iemand de foto van haar zoon gebruikt voor een soort troll-actie op internet. En dat diegene weet wat hij doet. Want het alter ego van Freek heeft al snel een grote schare fans van over de hele wereld: tienduizenden vrienden liken zijn Facebookpagina, volgen zijn Twitteraccount en bekijken de You Tube-filmpjes waarin de karikatuur de hoofdrol speelt. Ook komen er steeds meer fake-accounts bij.
Linda raakt in paniek. Ze gaat naar het politiebureau om aangifte te doen wegens laster en smaad. De baliemedewerker zegt dat ze maar online aangifte moet doen, dit gebeurt immers op internet. Linda stapt huilend op de fiets terug naar huis. Ze probeert Facebook aan te schrijven met het verzoek de accounts te verwijderen, maar ze begrijpt niets van de onduidelijke mails die ze terugkrijgt. De vader van Freek besluit dan maar zelf berichtjes te posten op de tijdlijn van de fake-accounts met het dringende verzoek de foto van zijn zoon te verwijderen. Tot zijn schrik maakt dat alles alleen maar erger. Als gevolg van de posts maakt de dader de echte naam van zijn zoon bekend. Nu weet iedereen dat de karikatuur een echt kind is en hoe hij heet. ‘OMG, you’re real!’, schrijven de aanhangers van de nep-figuur hem. Ook duiken er nieuwe foto’s op; een van Freek samen met zijn moeder, en een van zijn kat.
Het blijken foto’s die van Linda’s Facebookaccount zijn gestolen, nadat een update van Facebook haar instellingen ongemerkt heeft veranderd van ‘alleen vrienden’ in ‘openbaar’. En de daders rippen zelfs foto’s van de site van Freeks atletiekclub. Het is alsof de hele wereld Linda en haar gezin in de gaten houdt, ze voelt zich steeds onveiliger.
Dat de karikatuur een troll-actie met foto’s van een echt bestaand kind blijkt, schrikt sommige ‘fans’ af. Zij bieden hun verontschuldigen aan en melden zich af, maar Linda krijgt ook veel beledigingen over zich heen en zelfs een aantal bedreigende reacties, zoals die van een Duitse man die Freek uitnodigt bij hem te komen wonen. Ook duikt er een onheilspellend filmpje op van alle gephotoshopte foto’s van Freek. Omdat Freek nu ook op zijn eigen pagina’s nare reacties krijgt, moet hij van zijn ouders zijn You Tube- en Twitteraccount opheffen. Freek weet niet precies wat er allemaal op internet circuleert, zijn ouders houden het zoveel mogelijk bij hem weg. Al leggen ze hem wel uit wat er aan de hand is. Ze vertellen hem ook dat hij er beter niet met klasgenoten en vriendjes over kan praten. Freek lijkt er minder van ontdaan te zijn dan zijn ouders, hij overziet het niet en hij vindt het vooral heel erg dat hij zijn accounts moet sluiten.
Via een kennis komt Linda in contact met Solange Jacobsen, projectleider bij Stichting Mijn Kind Online. Dankzij de contacten die Jacobsen via KPN opdoet bij Facebook en You Tube in de VS lukt het haar uiteindelijk wel zoveel mogelijk pagina’s, foto’s en filmpjes verwijderd te krijgen. Op advies van de digitale wijkagent heeft Jacobsen daarmee gewacht tot het officiële opsporingsonderzoek bij de politie is afgerond. De politie heeft intussen namelijk een minderjarige aanstichter uit Nederland in het vizier gekregen, die niet had gedacht dat iemand hem ooit zou vinden.
Het is eind 2013. Exact een jaar later. Er ligt een zaak tegen de minderjarige jongen bij de Officier van Justitie, die moet bepalen welke strafeis hij gaat stellen. Linda zou het liefst zien dat hij een alternatieve straf krijgt waarbij hij zich moet inspannen de schade die hij heeft aangericht ongedaan te maken. Evengoed maakt ze zich grote zorgen over de toekomst van Freek. Het verwijderen van foto’s en pagina’s lijkt dweilen met de kraan open. Ze draait zich om en er duiken weer nieuwe foto’s en accounts op. Er zijn inmiddels over de hele wereld volgers en copycats. Zij missen hun lolletje en beginnen hun eigen accounts. En Google koppelt nog altijd Freeks echte naam aan dat van de Duitse karikatuur. Hoe moet het als hij volgend jaar naar een nieuwe school gaat en zijn online identiteit wil gaan ontwikkelen? Hij kan onder zijn eigen naam geen enkel account openen zonder dat de ‘fans’ hem vinden. Wat als zijn nieuwe klasgenoten achter deze lastercampagne komen? En wat als hij later moet solliciteren en een werkgever overal op die vervelende teksten en foto’s stuit? Hoe moet Freek dan bewijzen dat hij dat niet zelf heeft gedaan?
Niet voor niets overweegt Linda de naam van haar zoon te veranderen. Een extreme oplossing voor een extreem probleem, ze weet het, maar een andere uitweg ziet ze niet.
Omwille van privacyredenen zijn de namen van betrokkenen en sommige al te herkenbare details veranderd.