• Opinie
• |
• Digitale geletterdheid
• |
• vo

Big tech en de gevaren van blikvernauwing voor digitale geletterdheid

Scholen maken ook in de klas steeds meer gebruik van de digitale platforms van grote techbedrijven als Microsoft en Google. Dit biedt onmiskenbare voordelen: de producten zijn gebruiksvriendelijk en betrouwbaar. Meer dan nu gebeurt, moeten we echter stilstaan bij de keerzijde van deze afhankelijkheid, zeker in het licht van de invoering van kerndoelen voor digitale geletterdheid.

Door Remco Pijpers

26 augustus 2024

3 minuten lezen

Online platforms zoals Microsoft Teams for Education en Google Workspace for Education hebben een enorme invloed op het onderwijs. Ze bepalen niet alleen hoe leerlingen hun cijfers en roosterwijzigingen zien, maar ook hoe ze toegang krijgen tot lesmateriaal en hoe ze gebruikmaken van generatieve AI-tools. Chromebooks van Google zijn standaard uitgerust met een reeks Google-tools, die een integraal onderdeel zijn geworden van het dagelijkse onderwijsproces. Evenzo bieden apparaten met Windows naadloze integratie met Microsoft Office 365 en andere educatieve tools. Het gevolg: leraren en leerlingen worden onlosmakelijk verbonden met de ecosystemen van deze techgiganten. 

Risico’s van digitale blikvernauwing  

De afhankelijkheid van de technologie van één leverancier kan de manier waarop kinderen opgroeien en onderwijs krijgen aanzienlijk beïnvloeden. Een enkelvoudige focus op technologie kan leiden tot een onderwijsomgeving die steeds digitaler en individueler wordt, met een veranderende rol voor de leraar die meer een begeleider van het leerproces wordt, terwijl algoritmes meer beslissingen overnemen. 

De online diensten van techbedrijven staan steeds vaker in verbinding met de leeromgeving van de school, en datastromen van leraren en leerlingen zijn ‘brandstof’ voor het commerciële, digitale ecosysteem. Wat leerlingen individueel doen is misschien geanonimiseerd, maar het geheel van hun digitale handelingen geeft bedrijven uniek inzicht in hoe onderwijs functioneert, wat commercieel voordeel oplevert.  

Het gebruik van deze geïntegreerde digitale leeromgevingen is dus niet zonder risico’s. Leerlingen worden opgeleid in een eenzijdige digitale omgeving, gedomineerd door één enkel bedrijf. Dat kan leiden tot een versmalling van hun digitale geletterdheid. Dit beperkt hun digitale zelfstandigheid en maakt hen afhankelijk van een specifieke technologieleverancier. De kans op kritische digitale geletterdheid – waarbij leerlingen zich bewust zijn van de economische en ethische implicaties van hun online gedrag en de digitale omgeving waarin ze actief zijn – wordt hierdoor aanzienlijk verkleind.  

Een kritische blik op kerndoelen 

De introductie van conceptkerndoelen voor digitale geletterdheid een stap in de goede richting is, maar er is een risico dat deze doelen worden geïnterpreteerd door de lens van de dominante techgiganten. Dat zou neerkomen op een technologische tunnelvisie. En die leidt, bij leraren en leerlingen, tot digitale blikvernauwing. Leerlingen moeten leren dat er alternatieven zijn en dat kritische reflectie op het gebruik van technologie essentieel is. 

Oproep tot actie 

Hoe kunnen scholen dit voorkomen? Daar valt veel over te zeggen, maar één uitgangspunt is essentieel: schep ruimte voor een bredere digitale oriëntatie. Maak leerlingen vertrouwd met alternatieve technologieën en platforms, dus buiten de ecosystemen van Microsoft en Google. Stimuleer kritisch, onafhankelijk denken over big tech. Zo maken scholen verantwoord gebruik mogelijk en creëren ze ruimte voor leerlingen om potentiële vernieuwers te worden, bij machte om met digitale technologie het verschil te maken voor de wereld en voor anderen.

Over de auteur Remco Pijpers

Remco Pijpers is strategisch adviseur digitale geletterdheid bij Kennisnet en expert op het gebied van jeugd en digitale media.