• Opinie
• |
• Beleid en organisatie
• |
• po
• vo

Het lerarentekort vraagt om een slimme inzet van ict

Nederland heeft te maken met een fors lerarentekort. Dit dwingt scholen tot noodgrepen: basisscholen gaan over tot vierdaagse lesweken, middelbare scholen zetten onbevoegde leraren voor de klas en klassen worden regelmatig naar huis gestuurd. De kwaliteit van het onderwijs komt hierdoor verder onder druk te staan. Terwijl goed onderwijs onmisbaar is voor ons welzijn, voor onze welvaart en voor onze planeet. Maar in de eerste plaats voor onze jongeren. Ict kan behulpzaam zijn in het palet van oplossingen; laten we hier slim en doordacht gebruik van maken.

Door Martine Kramer

30 november 2023

6 minuten lezen

Ik maak me zorgen over de mogelijkheden die jongeren nu hebben om zichzelf te ontwikkelen. Een fors aantal leerlingen verlaat laaggeletterd het onderwijs. Kijken we naar digitale geletterdheid dan is het beeld nog zorgwekkender. Deze jongeren gaan het lastig krijgen om mee te kunnen doen in de samenleving. Investeren in het onderwijs is investeren in onze toekomst. Maar hoe kan je als school de kwaliteit van het onderwijs verbeteren als je te maken hebt met zoveel vacatures?

We moeten er alles aan doen om het beroep van leraar zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Maar ook dan zullen we de komende jaren te maken hebben met forse aanhoudende lerarentekorten, zoals de Onderwijsraad aangeeft in haar advies “Schaarste schuurt”. Om zo goed mogelijk onderwijs te blijven geven, moet het onderwijs anders worden ingericht. Daarbij moeten we alle mogelijkheden die er zijn slim gebruiken! 

Opvallend is dat digitalisering als mogelijke oplossing voor het lerarentekort vaak terzijde wordt geschoven

Zo nam de Onderwijsraad in het eerdergenoemde advies stevig stelling ‘Vaak wordt de inzet van digitale technologie genoemd om de personeelstekorten te ondervangen. Maar de raad ziet dit niet als een optie, omdat de inzet van digitale technologie niet maakt dat er minder leraren nodig zijn.’ Opvallend, omdat in vrijwel alle beroepen ict juist veelvuldig wordt ingezet om professionals te helpen om effectiever en efficiënter te werken. Denk aan zorg en veiligheid. In het onderwijs staat het gebruik van ict echter nog steeds in de kinderschoenen en zijn we vooral de huidige manier van werken aan het optimaliseren. En nee, natuurlijk kan ict de leraar niet vervangen. Maar we kunnen niet door blijven gaan op de huidige weg. We zullen moeten kijken naar manieren om het onderwijs anders te gaan organiseren. Ict biedt hierbij onmisbare mogelijkheden.

Anders organiseren is noodzakelijk om de onderwijskwaliteit te behouden

Deze mogelijkheden worden echter nog maar beperkt benut. Uit de MYRA – de nieuwe ict-monitor van Kennisnet, de PO-Raad en de VO-raad – blijkt dat ict al wel wat meer wordt benut bij het (slimmer) organiseren van het onderwijs en bij communicatie, maar dat er nog weinig digitaal wordt geoefend, getoetst en nagekeken. Ook andere mogelijkheden zoals peerfeedbacktools worden beperkt gebruikt.

Jammer, want ict voegt waarde toe aan het onderwijs. Zo kan leerstof opnieuw of anders worden uitgelegd. Ict-toepassingen worden er immers nooit moe van om zaken te herhalen. Er is al heel veel waardevol (open) leermateriaal en videomateriaal beschikbaar, en ook generatieve AI-toepassingen kunnen hierbij helpen.

Ook is het belangrijk te ondervinden en te onderzoeken wat de impact van AI is op onderwijskwaliteit en werkdruk. Nog voordat ChatGPT de klas binnenkwam, werd NOLAI (het Nationaal Onderwijslab AI) opgericht. Het is een bewuste keuze van de sector om hiermee meer gecontroleerd gezamenlijk te experimenteren. Zo krijgen we zicht op de (on)mogelijkheden, op de kansen en de bedreigingen. Zoals ook demissionair minister van Onderwijs Robbert Dijkgraaf in zijn recente Dachaulezing aangaf, kunnen en willen we technologie niet tegenhouden, omdat technologie nodig is. Leven, leren en werken met ict bereidt leerlingen voor op hun toekomst; toekomstgericht onderwijs kan niet zonder ict. Maar we kunnen technologie ook niet zonder meer omarmen. Kiezen voor een middenweg tussen naïviteit en paranoia, met alle complexiteit die deze middenweg met zich meebrengt.

Leerlingen hebben er recht op dat we alle mogelijkheden benutten om hun het beste onderwijs te bieden

De huidige situatie vraagt om ingrijpende maatregelen. Het vraagt scholen te werken aan onderwijs dat anders wordt aangeboden. Om te (blijven) innoveren en daarbij te kijken hoe zij slim gebruik kunnen maken van technologie, zonder daarbij de publieke waarden van het onderwijs uit het oog te verliezen. En om met elkaar te veranderen om alle leerlingen de beste kansen te kunnen bieden.

De leraar blijft hierbij de spil, en de tijd van de leraar is kostbaar. Deze tijd moet dus goed worden gebruikt, bijvoorbeeld door routinematige activiteiten te automatiseren, waardoor er meer tijd overblijft voor het begeleiden van leerlingen. Dat kan en gebeurt nu al, maar kan nog veel meer en past prima in de huidige inrichting van het onderwijs. Maar het stelt eisen aan de digitale leermiddelen en systemen. En aan de vaardigheden van leraren om deze instrumenten goed in te zetten.

Het vak van leraar is aan het veranderen, net als vrijwel alle beroepen

Net als in veel andere beroepen is ook in het onderwijs digitale geletterdheid een noodzakelijke competentie aan het worden. Dat vraagt om een open houding ten opzichte van ict: hoe kan nieuwe technologie het werk van de leraar ondersteunen en het leren van de leerling mogelijk maken?

Een leven lang leren geldt ook – en juist met voorrang – voor leraren. Maar de professionaliseringstijd van leraren is door het lerarentekort een probleem. Bovendien wordt de tijd die er wel is niet altijd gericht ingezet. We zullen collectief en solidair alle zeilen moeten bijzetten om ontwikkeltijd voor leraren mogelijk te maken en te zorgen voor voldoende kwalitatief trainingsmateriaal en trainers. Als we leraren niet in staat stellen zich te ontwikkelen, kunnen we niet van hen verwachten dat ze hun onderwijs – ondersteund door ict – anders gaan inrichten en zal ict vooral worden gezien als iets dat ingewikkeld is en er ook nog bij moet.

Een investering in deze professionalisering is noodzakelijk om ervoor te zorgen dat ons onderwijs ook in de toekomst van topkwaliteit is. Ict-bekwaamheid verdient dan ook echt aandacht van lerarenopleidingen maar ook in de Nationale Aanpak Professionalisering Leraren. Technologie is niet de allesomvattende oplossing voor het lerarentekort, maar helpt ons wel ermee om te gaan. We kunnen het ons met dit nijpende tekort niet permitteren om dat terzijde te schuiven.

Over de auteur Martine Kramer

Martine Kramer is manager expertise en strategie & externe betrekkingen bij Kennisnet.