- Opinie
- |
- Artificial intelligence
- |
- po
- vo
- mbo
Wereldwijde digitalisering: het is tijd om onze invloed te laten gelden
Net als velen volg ik de ontwikkelingen in de Verenigde Staten. Wat staat er te gebeuren met Trump als president? Door mijn vakgebied heb ik extra belangstelling voor de rol die Trump eigenaren van grote techbedrijven geeft binnen de politiek. De invloed van deze bedrijven op de onderwijssector in Nederland geeft mij al langer een gevoel van onrust, en dat is afgelopen weken flink toegenomen.
Door Larissa Zegveld
Digitalisering brengt veel kansen, maar sinds een aantal jaren zien we ook negatieve neveneffecten. Dit vraagt om doordacht handelen. De combinatie van marktwerking en de snelheid van technologische ontwikkelingen laat ons weinig ruimte voor eigen afwegingen. (Kijk ook nog eens de aflevering van Eva terug, waarin Alexander Klöpping praat over de laatste ontwikkelingen rond menselijke robots en waarin Eva Jinek zo’n robot interviewt).
We moeten de afwegingsruimte zelf creëren en het is hoog tijd om in actie te komen. Wat mij betreft ligt dat voor de onderwijssector in het formuleren van eisen aan apps en digitale leerinstrumenten die ons dagelijks worden aangeboden.
Het is noodzakelijk eisen te stellen vanuit publieke waarden (zoals kansengelijkheid), want er staat best wat op het spel. Ik licht dat toe aan de hand van de videoboodschap van Mark Zuckerberg over het stoppen met factchecking. Hiermee heeft hij de digitale wereld mijns inziens echt op zijn grondvesten doen schudden. Hij ondermijnt met dit besluit een van de belangrijkste pijlers onder democratie: zelfcorrigerende mechanismen.
Belang van zelfcorrigerende mechanismen
Historicus en filosoof Yuval Noah Harari gaat in zijn laatste boek Nexus uitgebreid in op het belang van zelfcorrigerende mechanismen. In een samenleving zijn dat bijvoorbeeld de wetenschap, rechtbanken, vrije verkiezingen, parlementaire enquêtes, persvrijheid en ook onderzoeksjournalistiek. Zonder deze mechanismen is een systeem kwetsbaar. Harari laat je in Nexus nadenken over de rol van informatie in samenlevingen en zet dit in historisch perspectief. Van oude verhalen via schrift en boekdrukkunst tot de moderne informatiemaatschappij. Hij kijkt daarbij ook hoe we ons kunnen verhouden tot de nieuwe informatietechnologie die ons nu zo bezighoudt: artificial intelligence.
Ik raad je dit boek van harte aan. Harari laat onder andere zien dat er niet één absolute waarheid bestaat. Iedere poging zo’n waarheid te vinden of te verkondigen, is stukgelopen op meningsverschillen en interpretaties. Er bestaan geen alwetende onfeilbare instanties; iedereen maakt fouten en het is juist van het grootste belang om die fouten op te zoeken, bloot te leggen en te rectificeren. Een voorbeeld is de werkwijze van de wetenschap. Die komt tot kennis door deze kennis júist steeds ter discussie te stellen.
Wat heeft dit te maken met factchecking en de rol van Zuckerberg in dit verhaal? Met de verregaande digitalisering en AI is informatieverwerking een nieuw businessmodel geworden. Een businessmodel waarbij slechts enkele ‘aanvoerders’ van deze informatierevolutie weten wat er gebeurt in onze digitale systemen. Zij weten met welke doelen en intenties de algoritmen zijn geschreven. De meeste mensen weten hier weinig over maar ze ervaren wél de gevolgen.
Dan is de vraag wie de opzet en de uitkomst van AI-systemen controleert en welk mechanisme we hiervoor hebben. Artificial intelligence heeft de belofte in zich dat alles vanzelf en automatisch verloopt, maar juist dan is het van het grootste belang om zelfcorrigerende mechanismen in te bouwen. Dat is de manier om deze systemen – en onze maatschappij – te behoeden voor fouten en vergissingen. Kortom: méér factchecking, in plaats van minder. En juist dat wordt op een aantal internationale socialmediaplatforms overboord gegooid.
Europese alternatieven
Het zal komende maanden onderwerp van gesprek zijn binnen, in ieder geval de Nederlandse, overheid hoe hierop te reageren. Wordt het hiermee tijd om nationale en Europese alternatieven meer aandacht te geven zodat zij kunnen doorontwikkelen? Denk aan Mastodon voor X, Signal voor Whatsapp, Firefox voor browsers, enzovoort. Ook mededingingsexpert Christina Caffarra pleit voor (veel) meer investering in Europese technologie en een ‘Eurostack’, om te voorkomen dat de EU ‘een vazal van Amerika wordt’. Lees haar interview in NRC (betaalde link) of de Engelse versie op haar eigen website. Ook wij binnen de onderwijssector kunnen ons steentje bijdragen door meer collectief in te kopen en bewust voor dergelijke alternatieven te kiezen.
Steeds meer aandacht voor tech in het onderwijs
De onderwijssector kan ook op andere manieren zijn rol pakken. Weten wat een computer kan en hoe een algoritme wordt gemaakt, is belangrijk voor iedereen en we kunnen dit onderdeel maken van ons onderwijs. Niet alleen wat betreft kennis, maar vooral ook wat betreft de sociale impact. Marleen Stikker legde dit haarfijn uit op ons congres OnderwijsInzicht in januari, en in het interview dat we voorafgaand met haar hadden.
Digitaal weerbaar zijn wordt hiermee ook steeds essentiëler. Goed om te zien dat hier lesmateriaal en cursussen voor zijn, bijvoorbeeld de nationale AI-cursus en de website over digitale weerbaarheid.
Onderwijs als gesprekspartner
Mijn belangrijkste punt is dat het onderwijs daarnaast ook een belangrijke gesprekspartner wordt in het gesprek over de producten die grote techbedrijven ontwikkelen en aanbieden. De expertise die er is in de onderwijssector over, kort gezegd, kwalificatie, persoonsvorming en socialisatie van kinderen, is keihard nodig om te bepalen hoe wij ons willen verhouden tot informatieverwerking en tot digitale middelen en apps.
Handelingsperspectief
En die onderwijskundige expertise moeten we nú gaan inzetten. Ze zijn belangrijk op het moment dat de EU werkt aan wetten en regels op het vlak van digitalisering. Er zijn al verschillende interessante publicaties met handelingsperspectieven, zoals die van de NSOB over AI, publieke waarde en democratie en een recent rapport van de Deense overheid met zeven principes om grip te krijgen op de digitale infrastructuur. En kijk ook zeker eens bij de bronnen die Harari noemt op zijn website.
Mijn oproep aan de onderwijssector is dan ook: laten we nu instappen door eisen te formuleren en bewust te gaan kiezen voor digitale oplossingen die publieke waarden centraal stellen!
Over de auteur Larissa Zegveld
Larissa Zegveld is directeur-bestuurder van Kennisnet
