• Opinie

Wikiwijs geeft het onderwijs meer grip op leermiddelen

Begin april volgde ik het debat in de Kamer over digitalisering en leermiddelen in het funderend onderwijs, waarvoor terecht steeds meer aandacht is. Het onderwerp open leermateriaal kwam ook met regelmaat aan bod, wat laat zien dat het gemeengoed begint te worden tussen allerlei andere vormen van leeraanbod. Dat mag ook wel, want de wens voor open leermateriaal bestaat al langer. Wikiwijs komt al 15 jaar aan die wens tegemoet.

Door Larissa Zegveld

25 april 2025

5 minuten lezen

Kennisnet lanceerde eind 2009 al het openleermiddelenplatform Wikiwijs, waar onderwijsprofessionals leermateriaal kunnen vinden, gratis gebruiken, aanpassen en zelf nieuw materiaal kunnen maken en delen. In maart vierden wij (iets verlaat) het 15-jarige jaar bestaan van Wikiwijs. In dit artikel licht ik graag de kenmerken, pluspunten en nieuwe functionaliteiten toe, waar huidige en hopelijk veel nieuwe gebruikers hun voordeel mee kunnen doen. 

Meer eerst een stukje over de ontstaansgeschiedenis van Wikiwijs en waarom open leermateriaal zo belangrijk is. Hierover schreven Robert Schuwer en Ben Janssen, die vanaf het eerste uur betrokken waren bij Wikiwijs, onlangs een blog, waar ik voor dit artikel uit heb geput. 

Leraren moeten weer eigenaar worden van hun vak

Twee jaar voor het ontstaan van Wikiwijs gelastte de Tweede Kamer een parlementair onderzoek naar onderwijsvernieuwingen. Daarop bracht Commissie Dijsselbloem een zeer kritisch rapport uit onder de naam Tijd voor onderwijs. Strekking van dit rapport: docenten moesten weer eigenaar worden van hun vak.  

Leermiddelen van de 21e eeuw

Ongeveer tegelijkertijd vroeg de Tweede Kamer aan de Onderwijsraad advies over het onderwerp ‘leermiddelen van de 21e eeuw’. Een belangrijke aanleiding was de sterke kostenstijging van onderwijsmiddelen, waar scholen en ouders mee werden geconfronteerd. Deze prijsstijgingen deden zich vaak voor bij traditionele leermiddelen zoals (werk)boeken, maar waren soms ook verkapte kruissubsidies voor de ontwikkeling van digitale leermiddelen rond deze boeken door uitgevers.  

Zelf digitale leermiddelen maken

In 2008 leverde TNO het adviesrapport Leermiddelen voor de 21^e eeuw op. Dit rapport ging onder meer in op het zelf ontwikkelen van leermateriaal door groepen docenten, onder de noemer commons-based peer produced content. Ook adviseerde het “scholen weer meer controle te geven over het leerproces, waar onder andere de Commissie Dijsselbloem voor pleit”. Met behulp van ICT zouden docenten zelf digitale leermiddelen kunnen maken en/of lespakketten samenstellen uit databases met digitale leermiddelen en/of digitale leermiddelen delen met derden.  

Open en gepersonaliseerd leermateriaal

Het rapport besteedde verder aandacht aan de kwaliteit van digitale leermaterialen en aan Web 2.0. Kenmerk daarvan is dat gebruikers zelf content kunnen maken en becommentariëren. Volgens het rapport leek dit “aan te sluiten bij trends in de onderwijspraktijk waar steeds nadrukkelijker de aandacht ligt op meer open, gepersonaliseerde vormen van onderwijs (…).” 

Zorgen over privacy en copyright waren er eveneens. Het rapport beschreef dan ook verschillende randvoorwaarden waaraan moest worden voldaan om optimaal gebruik te kunnen maken van ICT in het onderwijs, waaronder controle over lesmateriaal. 

Op naar een volwaardig alternatief voor traditionele leermiddelen

Toen ik de blog van Robert Schuwer en Ben Janssen las, dacht ik even dat het om een actuele tekst ging. Vergelijkbare uitspraken stonden begin april centraal in het Kamer-debat. Wat zijn we in deze 15 jaar opgeschoten? Die ongemakkelijke vraag kwam in mij op.  

Mijn persoonlijke afdronk is dat er veel is gebeurd en ontwikkeld. Maar ook dat er nog veel te doen is, willen we open leermateriaal als volwaardig alternatief tussen andere vormen kunnen hanteren.  

Uitgangspunten Wikiwijs: voor en door het onderwijs

De uitgangspunten waar het platform Wikiwijs 15 jaar geleden mee startte, staan nog steeds en zijn nog belangrijker geworden: 

1. Wikiwijs is een open platform waar je lesmateriaal kunt vinden, direct gratis gebruiken, of aanpassen en mixen met ander lesmateriaal. Je kunt ook bestaand materiaal delen of nieuw materiaal ontwikkelen.
2. Wikiwijs is primair van, voor en door leraren. 
3. Wikiwijs keert geen financiële vergoeding uit voor bijvoorbeeld het ontwikkelen van leermateriaal, het afkopen van licenties op software of voor ondersteuningsmateriaal.
4. Bij de realisatie van de verschillende componenten van Wikiwijs is het gebruik van open standaarden een verplichting en wordt maximaal gebruikgemaakt van open source. Dit gebeurt zoveel mogelijk op basis van bestaande en beschikbare componenten. 
5. Om het leermateriaal op een eenvoudige manier vindbaar te maken, is een heldere en eenduidige beschrijving van het materiaal noodzakelijk: metadata-afspraken gebaseerd op open standaarden.

We blijven Wikiwijs continu verbeteren. Een jaar geleden hebben we alle arrangementen die zijn gecreëerd met de editor een visuele update gegeven, gericht op gebruiksgemak en functionaliteit.

Komende verbeteringen Wikiwijs

De komende tijd hopen we van Wikiwijs het startpunt voor open leermateriaal te maken: een plek waar je intuïtief zoekt en waar onderwijsprofessionals uit alle sectoren samen duurzaam materiaal ontwikkelen en delen. Dit faciliteren we door: 

• Meer kwaliteit te bieden door te ondersteunen bij het zoeken en maken van materiaal, met notificaties over dode links en gebruiksvriendelijke templates.
• Te zorgen voor eenduidige metadata: een duidelijke metadata-standaard binnen Wikiwijs, met afstemming en samenwerking met SLO en Edu-V.
• Met de uitbreiding van de contenttools maakt Wikiwijs ruimte voor meer interactieve werkvormen en diverse contenttypes. Toetsen worden apart beschikbaar gesteld, zodat ze eenvoudiger gedeeld en hergebruikt kunnen worden binnen het onderwijs.
• Wikiwijs te integreren in leeromgevingen en open leermateriaal beter vindbaar te maken binnen elektronische leeromgevingen via Edu-V en Koppelpunt.
• De onderlinge interactiemogelijkheden te vergroten, zodat gebruikers gemakkelijker feedback kunnen geven en ontvangen, waardoor er een community ontstaat.