• Praktijkvoorbeeld
• |
• Professionalisering leraar
• |
• vo
• mbo

Hoe vier mbo’s ict-bekwaamheid verankeren in hun professionaliseringsbeleid

Bij het zetten van concrete stappen met ict-bekwaamheid kwam de ‘Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid’ van Kennisnet goed van pas, zegt Marit Montsanto, programmamanager van het practoraat Mediawijsheid. Vier mbo’s die in dit practoraat zijn verenigd, gingen aan de slag met de vragen uit die handreiking. Montsanto vertelt hoe ze door het aanstellen van onderwijskundigen tot een integrale aanpak wist te komen. Ook geeft ze tips om ict-bekwaamheid beter te verankeren. “Neem als bestuur het voortouw.”

Door Marius van Zandwijk, Muriël Kleisterlee

27 oktober 2022

10 minuten lezen

Het practoraat Mediawijsheid houdt zich bezig met docentprofessionalisering en pakt alle vragen op die ict-bekwaamheid raken. Wat een paar jaar geleden begon met een vraag op gebied van mediawijsheid, wordt nu dus breder aangepakt. Het Mediacollege Amsterdam, ROC Top, ROC van Amsterdam en het Hout- en meubileringscollege van Amsterdam participeren in het practoraat Mediawijsheid.

Montsanto’s rol als programmamanager is zorgen dat de vier scholen elkaar weten te vinden op dit thema. “Ik ben verantwoordelijk voor het projectplan en waak ervoor dat de verschillende experimenten die worden uitgevoerd in lijn zijn met de onderwijsvisies en het professionaliseringsbeleid. Daar rapporteer ik ook over aan de directeuren van de scholen. Daarnaast hebben we een klankbordgroep van externe experts om te checken: sluit wat we doen aan bij wat nodig is in het werkveld?”

Onderwijskundigen krijgen een rol

In het begin lag de focus van het practoraat op de ontwikkeling van lesmateriaal rond ict-bekwaamheid. Dat resulteerde in lesbrieven en het opstellen van een leerlijn. “We merkten dat iemand die met dat materiaal aan de slag wil, dat niet altijd ook daadwerkelijk oppakt”, zegt Montsanto. De vraag was dus: hoe kunnen we ervoor zorgen dat de impact groter is dan het aantal docenten dat nu deelneemt aan de leergemeenschap ict-bekwaamheid cq. het practoraat?

“In het eerste jaar participeerden zeven docenten. Dat is uitgegroeid tot 35. Maar hoe verspreiden zij de kennis die ze opdoen via de leergemeenschap verder op de scholen?” Om dat te realiseren moest er iets wijzigen in de structuur, vond Montsanto. Uiteindelijk kreeg ze voor elkaar dat vanuit de scholen onderwijskundigen aansloten om samen met de docenten aan ict-bekwaamheid te werken (over hoe haar dit lukte later meer). 

De onderwijskundigen hebben twee taken, vertelt Montsanto. “Ze zijn verantwoordelijk voor de begeleiding van de docenten van de eigen mbo-instelling. Daardoor zien ze met wat voor vragen ze worstelen en wat de uitkomsten daarvan zijn. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor het borgen van ict-bekwaamheid binnen de instelling. Dat is de broodnodige koppeling geweest met het professionaliseringsbeleid en het netwerk van i-coaches dat tegelijkertijd opkwam en waar scholen mee bezig gingen.” 

Integrale aanpak ict-bekwaamheid

Die koppeling tussen de leergemeenschap en wat er binnen de scholen gebeurt, is volgens Montsanto essentieel. “Ik heb de onderwijskundigen de opdracht gegeven een integrale aanpak op te stellen voor docentprofessionalisering op het gebied van ict-bekwaamheid voor de eigen instelling.” Die kwam uiteraard niet zomaar van de grond. Montsanto gebruikte de monitor Leren lesgeven met ict van Ixperium als nulmeting. Het is een zelfinschattingsinstrument dat op teamniveau aangeeft hoe het met ict-competenties is gesteld. “De monitor was al twee keer bij de vier scholen afgenomen, dus we hadden al zicht op aanwezige vaardigheden. Dat heeft ons erg geholpen om te weten waar we stonden en wat de verschillen tussen de vier scholen zijn.”

Er was geen blauwdruk aan de hand waarvan iedereen dezelfde stap kon zetten

De onderwijskundigen komen eens per maand samen om ervaringen uit te wisselen, over de uitkomsten van de monitor te praten en te bespreken hoe ze dat weer terugkoppelen aan hun school. Bij het verankeren van deze integrale aanpak, liepen Montsanto en de onderwijskundigen er aanvankelijk wel tegenaan dat scholen heel verschillend georganiseerd zijn. “Er was geen blauwdruk aan de hand waarvan iedereen dezelfde stap kon zetten. We hadden met elkaar veel gesprekken over: wie gaat er allemaal over dit onderwerp? Mensen keken daar heel verschillend naar.” 

Aan de slag met de handreiking

“De handreiking heeft ons verder geholpen in dat gedachteproces, omdat iedereen zich kon vinden in de driedeling die daarin wordt gemaakt. Je wordt als lezer uitgedaagd om te kijken naar ict-bekwaamheid; ofwel via een sleutelfiguur, of via de 16 ict-bekwaamheden van de docent, of via afgebakende thema’s en onderwerpen.”

“In de onderwijskundige overleggen hebben we met elkaar gekeken welk van die drie thema’s het beste met welke school matcht. Twee roc’s hebben gekozen voor de aanvliegroute vanuit de sleutelfiguren: Wie hebben wij nu al in huis? Hoe zit het met de verdeling van de verantwoordelijkheden voor dit thema? En hoe kunnen we daar verder op sturen?”

De twee onderwijskundigen van het Mediacollege zijn gedurende het proces overgestapt van de benadering vanuit sleutelfiguren naar de aanpak via bepaalde thema’s, omdat ze merkten dat aanwezige kennis en ervaring te veel persoonsafhankelijk waren. “Ook waren ze bang dat als ze zouden uitgaan van de sleutelfiguren er onvoldoende borging in de organisatie zou zijn. Bij de thema’s hebben ze vervolgens wel een mogelijke sleutelfiguur benoemd, maar die is niet echt centraal gesteld. Ons proces was niet zo goed op gang gekomen zonder de handreiking. Door concreet aan de slag te gaan met de kennis en de vragen uit de handreiking, konden we beter bepalen welke vervolgstappen voor onze organisatie wenselijk zouden zijn.” 

Ict-bekwaamheid intern aanwakkeren

Bij de keuzes die de onderwijskundigen maakten, keken ze naar de volwassenheid op gebied van ict van de sleutelfiguren. “Het netwerk van i-coaches verschilt per school en bepaalt of je daar bij een integrale aanpak op wilt sturen of juist niet. Het bepaalt of je zo’n netwerk direct kunt inzetten of dat het zich eerst nog verder moet ontwikkelen voordat het een rol kan spelen in de integrale aanpak voor ict-bekwaamheid. Zulke gesprekken zorgden ervoor dat we meer inzicht kregen in hoe we ict-bekwaamheid intern verder konden aanwakkeren.” De vragen uit de handreiking hielpen het Mediacollege te bepalen welke taken en verantwoordelijkheden er nu eigenlijk bij een i-coach horen en hoe zij gepositioneerd waren binnen de school.

Wat over cultuur in de handreiking staat, is heel verhelderend

Cultuur is een thema dat op iedere school terugkwam, vertelt Montsanto. “Wat daarover in de handreiking staat, is heel verhelderend. Helaas merkten onze onderwijskundigen dat ze te weinig invloed hadden om ook echt op cultuur te kunnen sturen. Daar zijn we nog steeds niet helemaal over uit, maar in de aanpak van ict-bekwaamheid die iedere school heeft beschreven, komt het punt cultuur nu wel aan bod. Er wordt aangegeven wat er moet gebeuren om een open cultuur te creëren en waarom dat noodzakelijk is. Je moet verschillende mensen hierop aanspreken.” 

HR aanhaken bij ict-bekwaamheid

Ook merkte het Mediacollege door de vragen uit de handreiking dat HR niet was aangesloten bij ict-bekwaamheid. “Dat onderwerp leefde helemaal niet bij hen en ze voelden ook niet dat ze daar een rol in zouden moeten hebben. Het interview met de HR-manager met tips over wat werkt en welke stappen ze heeft gezet, heeft bij het Mediacollege veel ogen geopend. Het was bij alle vier de scholen heel ingewikkeld om HR aan tafel te krijgen. Ict-bekwaamheid stond niet in het professionaliseringsbeleid van HR.”

We veronderstelden iets te veel dat het vanzelf gaat lopen als je zo’n monitor uitrolt over de school

De integrale aanpak helpt om meer impact te hebben en bestuurders het belang van ict-bekwaamheid te doen inzien, stelt Montsanto. “Binnen de programmaraad van het practoraat Mediawijsheid waar de locatiedirecteuren ook zitting in hebben, beargumenteer ik dat ict-bekwaamheid onderdeel is van je kwaliteitszorg en dat de monitor ‘Leren en lesgeven met ict’ het instrument is om te meten of je stappen hebt gezet. Zelf hadden we al twee keer de monitor afgenomen, maar daarna gebeurde er niet bij alle scholen iets mee. We veronderstelden iets te veel dat het vanzelf gaat lopen als je zo’n monitor uitrolt over de school. Bestuur en management hebben vaak geen idee hoe ze hier richting aan moeten geven en wat dan een logische vervolgstap is. Daar komt echt die integrale aanpak bij kijken.” 

Maatwerk aanbieden: meten = weten 

Ook heeft Montsanto het financiële plaatje inzichtelijk gemaakt om bestuurders en directeuren verder mee te krijgen. “We kregen subsidie via de gemeente Amsterdam, die volgens afspraak ieder jaar werd afgebouwd. Toen onze eigen bijdrage groter werd, vroegen mensen steeds vaker wat we er als school aan hadden. Het management liet na een paar jaar weten dat ze te weinig terugzagen van het practoraat Mediawijsheid. De docenten die meededen professionaliseerden, maar anderen niet. We wilden uiteindelijk een olievlekeffect bereiken: docenten die professionaliseren en anderen meetrekken. Daarvoor moesten we echt de structuur veranderen.

Ik denk dat er te veel alleen naar de docent wordt gekeken

“Ik denk dat er te veel alleen naar de docent wordt gekeken en dat mensen zich afvragen waarom die niet beweegt, maar daar geen actie op ondernemen. Ik ben vanuit scenario’s gaan denken, waarin ik keek naar impact en organisatiestructuur, en heb die voorgelegd aan de programmaraad. Daar konden zij zich in vinden.” 

Bij het bestuur van het Mediacollege, waar ze tot 2020 ook docent was, heeft Montsanto afspraken gemaakt over wat er wordt opgepakt uit de integrale aanpak en waar ze op gaan letten als ze de monitor opnieuw afnemen. “Ook kijken we met welk deelgebied we aan de slag gaan, zodat je op specifieke punten kunt sturen. Daarmee creëer je dus maatwerk voor je school en wordt het effect van je inzet groter.”  

Bestuurders kunnen ict-bekwaamheid beter positioneren

Kies een van de drie aanvliegroutes uit de handreiking (ict-bekwaamheden, ict-sleutelfiguren of thema’s), is Montsanto’s tip voor andere mbo’s die ict-bekwaamheid willen verankeren. “Kijk welke aanpak het best werkt voor jouw organisatie. Doe dat multidisciplinair. Betrek er de collega’s bij van wie je weet dat ze ook bezig zijn met dit thema, ook al hanteren zij een andere insteek. Doe het gezamenlijk om draagvlak te creëren en het effect te vergroten.”

Als je vanuit je bestuur niet te horen krijgt dat professionaliseren op gebied van ict belangrijk is, gebeurt er weinig

Hoe bestuurders ict-bekwaamheid positioneren op school, is ook heel belangrijk. “Neem als bestuur het voortouw”, adviseert Montsanto. “Als je vanuit je bestuur niet te horen krijgt dat professionaliseren op gebied van ict belangrijk is, gebeurt er weinig. Bij een Deltion College of Aventus waar ict-bekwaamheid heel hoog op de agenda staat, zie je dat meteen terug. Daar worden ook meer medewerkers belast met die taak. Regel de facilitering top-down, maar ga verder vooral met de docenten zelf om tafel zitten om te inventariseren wat hun wensen zijn.” 

“Ga niet met de 16 ict-bekwaamheden uit de handreiking aan de slag als je nog niet hebt nagedacht over welke vaardigheden en competenties gewenst zijn binnen jouw organisatie”, adviseert Montsanto ook. “Dan zou ik eerder kiezen voor de insteek voor de bij ict betrokken sleutelfiguren om te kijken wie waarmee bezig is en welke stappen al wel of niet zijn gezet. De wisselwerking met de monitor kan daarbij helpen. Als je nog niet met ict-bekwaamheid bezig bent, kan het lastig zijn te bepalen met welk thema je moet beginnen. Het is ook niet voor niets dat de monitor Lesgeven met ict is opgeschaald naar 32 scholen. De komende periode heb ik afspraken staan met zes instellingen om juist te helpen bij de vervolgstappen. Het hoe, daar gaat het om. En daarbij is de handreiking ict-bekwaamheid van Kennisnet een uitstekend hulpmiddel.”