- Uitleg
- |
- Professionalisering leraar
- |
- po
- vo
- mbo
I-coach, hoe ondersteun je professionalisering van ict-bekwaamheid?
De i-coach is een sleutelpersoon in alle processen die professionalisering rondom ict op school helpt realiseren. In de organisatie is de i-coach de altijd benaderbare contactpersoon voor de leraren en een belangrijke sparringpartner voor de schoolleider met steeds hetzelfde doel voor ogen: de ict-bekwame leraar.
Door Frans Schouwenburg
In dit artikel gaan we dieper in op de verschillende rollen en verantwoordelijkheden van de i-coach in relatie tot de ict-bekwaamheid van de leraar.
I-coach, e-coach, teacher leader
Iedere instelling noemt het anders, van i-coach tot ambassadeur en van e-coach tot teacher leader. In vrijwel alle gevallen is het een leraar met de aanvullende taak om specifieke ondersteuning te bieden bij de integratie van de technische kant van ict en de didactische en pedagogische aspecten van het lesgeven. Dat is niet iemand die ervoor zorgt dat de hardware en de software zonder problemen functioneren. Daarvoor hebben grotere onderwijsinstellingen over het algemeen een systeembeheerder en maken kleinere instellingen vaak gebruik van externe partijen die op afroep ondersteuning bieden. Behalve dat de i-coach kennis heeft van (innovatieve) ict-toepassingen heeft hij verschillende rollen. Naast trainer/coach is dat ook onderwijskundige, adviseur en veranderkundige.
Gespreksonderwerpen en gespreksvragen
In dit artikel vind je vragen en gespreksonderwerpen voor de i-coach – die is immers één van de sleutelfiguren rond ict-bekwaamheid in de schoolorganisatie. Met deze vragen, onderdeel van de ‘Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid’, kun je als i-coach de dialoog starten over ict-vaardigheid.
Kies je eigen weg
Ons advies is om je eigen weg te kiezen, onderwerpen te selecteren die in jouw schoolorganisatie leven en die met alle betrokkenen te onderzoeken. De vragen van de leraar over ict-bekwaamheid vormen altijd het startpunt. Ben je geen i-coach maar heb je een andere rol, kijk dan naar de vragen die passen bij jouw eigen rol.
De gespreksonderwerpen zijn geordend aan de hand van diverse thema’s:
- Onderwijsleerproces en onderwijsvisie: over de inzet van ict in het primaire proces, zoals pedagogiek, didactiek, onderwijsinhoud, digitale geletterdheid.
- Taken, cultuur en samenwerken: over het organiseren van het onderwijs, zoals taakverdeling bij professionalisering en sturingsfilosofie, teamontwikkeling en leren van elkaar, faciliteren van professionalisering.
- Omgeving: over maatschappelijke ontwikkelingen en het participeren in externe netwerken.
- Eigen professionalisering: over de inzet van ict voor de eigen professionalisering.
Daarnaast hebben we drie specifieke beleidsthema’s onderscheiden die voor de meeste scholen urgent zijn: gelijke kansen, veiligheid en AVG (informatiebeveiliging).
Hieronder volgen de hoofdvragen, onderwerpen, gespreksvragen en achtergronden bij mogelijke antwoorden.
Hoofdvragen voor de i-coach
1. Welke vragen over leren en lesgeven met ict hebben leraren?
2a. Wat is de opdracht op het vlak van leren en lesgeven met ict?
2b. Hoe ondersteun je je collega’s en hoe organiseer je centrale kennisdeling?
3. Hoe verhoud je je op het ict-gebied tot je omgeving?
4. Hoe verbind je je eigen professionele ontwikkeling aan technologie?
Ict-bekwaamheid – vragen voor de i-coach
pdf | 866.31 KB
De 16 ict-bekwaamheden van de leraar
pdf | 619.04 KB
© iStock
-
Thema 1: Vragen over leren en lesgeven met ict
Hoofdvraag 1. Welke vragen over leren en lesgeven met ict hebben leraren?
Leren en lesgeven kunnen veranderen als daar ict aan wordt toegevoegd. Daarvoor is kennis nodig van de pedagogische en didactische mogelijkheden en beperkingen van ict-toepassingen in relatie tot effectief leren en lesgeven. Leraren hebben behoefte aan ondersteuning en aan hulp bij keuzes voor didactische aanpakken en bijpassende digitale middelen. De i-coach is bij uitstek de persoon om die vragen op te halen en te adresseren.
Iedere school heeft haar eigen karakter, waarden, visie, missie, doelstellingen en uitgangspunten. Een school is bovendien openbaar, bijzonder of algemeen bijzonder van aard. De aard van jouw school heeft invloed op de pedagogische en didactische keuzes die je collega’s maken in hun onderwijs op de manier waarop zij ict kunnen inzetten.
Gespreksvragen
- Wat kenmerkt onze school? Wat vertelt dat over de inzet van ict in het onderwijs op onze school?
- Hoe verhouden aard, visie en missie van onze school zich tot de pedagogische en didactische keuzes die leraren maken bij de inzet van ict in onderwijs?
- Welke ethische dilemma’s voelen we bij de inzet van ict en hoe kunnen we daarmee omgaan?
Leren vindt plaats als leerlingen zich veilig voelen om te leren. Hetzelfde geldt voor leren in digitale omgevingen. Een veilige en motiverende (digitale) leeromgeving is een leeromgeving waar alle leerlingen zich welkom voelen en zich vrij voelen om fouten te maken, hun mening te geven en hun kennis, vaardigheden en gedrag te onderzoeken en te delen.
Gespreksvragen
- Wat kun je je collega’s meegeven over klassenmanagement dat bijdraagt aan een veilige leeromgeving bij de inzet van digitale middelen in het onderwijs?
- Hoe helpen we ruimte te scheppen voor leerlingen om te vertellen over hun digitale ervaringen en hoe helpen we onze collega’s te praten met leerlingen over ongewenst digitaal gedrag?
- Hoe zorgen we dat collega’s passende oplossingen hebben om digitale afleiding bij leerlingen te voorkomen?
- Hoe adresseren we als i-coach zaken als sociaal isolement, eenzaamheid en onveiligheid van leerlingen als gevolg van ict-gebruik?
Om goed te kunnen functioneren in een school, om onderdelen uit het leergebied digitale geletterdheid te kunnen integreren in het onderwijs en om leerlingen het goede voorbeeld te kunnen geven, moeten leraren zelf ook voldoende digitaal geletterd zijn. Maar wat is voldoende en hoe kun je daar als i-coach bij helpen?
Gespreksvragen
- Hoe helpen we collega’s op de hoogte te zijn van de benodigde kennis en vaardigheden met betrekking tot digitale geletterdheid?
- Hoe kunnen we helpen om een selectie aan basisvaardigheden voor onze school/organisatie af te spreken met elkaar?
- Hoe kunnen we helpen om de vier domeinen van digitale geletterdheid (informatievaardigheden, mediawijsheid, computational thinking en basisvaardigheden) te integreren in ons onderwijs?
In het beste geval ondersteunt en versterkt technologie de pedagogiek en didactiek van de leraar. Dat noemen we e-didactiek. Daarnaast kent ieder vak- en leergebied in de praktijk zijn eigen technologische ontwikkelingen. Het is de kunst vakinhoud, pedagogiek, didactiek en technologie met elkaar te verbinden.
Gespreksvragen
- Wat valt ons op aan het didactisch handelen met ict van onze collega’s?
- Welke ict-toepassingen zouden we willen gebruiken om welke (vak)didactische aspecten te ondersteunen of versterken?
- Welke overwegingen geven we collega’s mee om bij bepaalde leersituaties juist niet voor ict te kiezen?
- Hoe en wanneer evalueren we de inzet van ict om het (vak)didactisch handelen te ondersteunen of versterken?
Leraren zijn natuurlijk onderdeel van de bedrijfsvoering en communicatie van de organisatie. Vaak zijn er centrale afspraken die te maken hebben met AVG, privacy en veiligheid. Ook op dit gebied speelt de i-coach een rol ter ondersteuning van de leraar.
Gespreksvragen
- Zijn de afspraken rond de gebruikte administratieve systemen helder genoeg en wat kunnen we doen om het werken daarmee te verbeteren?
- Welk gesprek kunnen we met collega’s voeren over de verwachtingen van en ervaringen met (goed of slecht) gebruikte systemen in relatie tot efficiënter werken en ervaren werklast?
- Hoe hanteren we de afspraken die er zijn rond privacy en veiligheid van systemen en apps in de communicatie en organisatie?
- Hebben onze collega’s voldoende (digitale) hulpmiddelen om hun werk op school en thuis goed te kunnen organiseren?
-
Thema 2a: Opdracht voor leren en lesgeven met ict
Hoofdvraag 2a. Wat is de opdracht op het vlak van leren en lesgeven met ict?
De i-coach is een sleutelpersoon in het realiseren van de visie en de onderwijskundige doelen met betrekking tot ict. Dat verdient niet alleen een helder profiel, een gedegen selectie en een duidelijke beschrijving van de rol, maar ook een structurele positie in de organisatie en voldoende facilitering in tijd en middelen.
Door de inzet van i-coaches op een heldere manier aan de onderwijskundige doelen te koppelen zorg je ervoor dat voor alle betrokkenen duidelijk is wat het nut en het doel van de i-coach is. De i-coach krijgt dan een structurele rol in de school.
Gespreksvragen
- Hoe kunnen we concreet uitvoering geven aan het beleid van de school rondom onderwijs en ict?
- Wat kunnen we doen om de digitale vaardigheden van de teams te verhogen?
- Hoe weten we dat ons werk als i-coach impact heeft?
Om voldoende draagvlak in de organisatie te krijgen voor de i-coach is het belangrijk om voldoende aandacht te hebben voor een heldere procesinrichting, eigenaarschap en rollen van de i-coach en alle betrokkenen daaromheen.
Gespreksvragen
- Hoe ziet het profiel van de i-coach eruit?
- Wie zorgt voor communicatie rond de inzet van ict in de school?
- Welke kwaliteiten hebben wij (nodig) om de vertaling te maken van onze doelen naar de praktijk en andersom?
- Op welke manier zijn we schakel tussen de werkvloer en het management?
- Wat hebben we nodig om onze rol goed te kunnen vormgeven?
Beleidsmatige doelen vertalen naar activiteiten op de werkvloer lukt alleen wanneer i-coaches de juiste positie hebben. Zij vormen in de ideale situatie een schakel tussen operationeel, tactisch en strategisch niveau.
Gespreksvragen
- Zijn de visie op en de positie van de i-coach volstrekt duidelijk voor alle belanghebbenden?
- Op welke manier vormen we de schakel in de verbinding tussen operationeel, tactisch en strategisch niveau?
- Hoe voorkomen we dat we voornamelijk operationele taken uitvoeren?
- In welke mate lukt het ons om zelfstandig en proactief verbindingen te maken tussen projecten en collega’s?
Hoewel iedere instelling de i-coach als belangrijke schakel in de organisatie ziet, vertaalt dit zich lang niet altijd in voldoende facilitering en middelen. Zo blijft de rol van i-coach vrijblijvend en vrijwillig, met weinig tot geen extra uren of begeleiding.
Gespreksvragen
- Hoe ervaren we de intensiteit van invulling van onze rol als i-coach?
- Hoeveel tijd hebben we voor de invulling van onze rol als i-coach en in welke mate komt dit overeen met de hoeveelheid tijd die we nodig hebben?
- Welke training en coaching hebben we gekregen of willen we graag krijgen?
-
Thema 2b: Ondersteuning en centrale kennisdeling
Hoofdvraag 2b. Hoe ondersteunt je je collega’s en hoe organiseer je centrale kennisdeling?
Een belangrijke rol van de i-coach is het trainen en coachen van collega’s, zodat zij ict op een goede manier in hun onderwijs kunnen inzetten. Dat vraagt om trainers- en coachingsvaardigheden, maar ook om kennis van kenmerken van succesvolle professionalisering. Voor een succesvolle inzet van de i-coach is ook een centrale kennisdeling en aanpak nodig. Als er een centrale kennisdeling en aanpak is, dan ervaren i-coaches voldoende sturing, ondersteuning en verbinding. Enige ruimte voor initiatief is goed, maar te veel ruimte kan ervoor zorgen dat de i-coach zich stuurloos voelt.
Professionaliteit komt tot uiting wanneer vakmensen zich doorlopend ontwikkelen en reflecteren op wat ze doen. Het liefst met elkaar, in de cyclus inspireren, ontwerpen & ontwikkelen, uitproberen, reflecteren en delen. Daarbij moet voor het gebruik van ict op school vooral worden gekeken naar evidentie: werkt het in het hier en nu? Onder welke voorwaarden? Een onderzoekende houding past bij professioneel gedrag. De i-coach zorgt dan samen met de schoolleiding steeds voor ruimte waarin dit kan gebeuren. Individueel en met elkaar.
Gespreksvragen
- Op welke manier willen we dat teamleden kunnen reflecteren op hun werk en van elkaar kunnen leren?
- Wat zijn de mogelijkheden om collega’s tijd en ruimte te bieden voor intervisie en bij elkaar kijken?
- Welke vragen stellen we om het onderzoekend vermogen van het team te vergroten?
Professionaliseren is persoonlijk. Iedereen heeft zijn eigen, individuele behoeften en interesses. Van zorgen die gaan over ‘ik’, bijvoorbeeld ‘moet ik hier iets mee?’, naar vragen over die gaan over de taak, zoals ‘wat heb ik daarvoor nodig?’, tot vragen die gaan over de ander, zoals ‘hoe kunnen we elkaar helpen?’. Bij iedere behoefte passen specifieke vormen van professionalisering. Daarom is het goed om te zoeken naar een rijke en gevarieerde mix.
Gespreksvragen
- Hoe halen we vragen van leraren op in de organisatie en hoe koppelen we de vragen terug aan collega’s en de schoolleiding?
- Uit welk palet van interventies bestaat het professionaliseringsaanbod op onze school?
- Hoe weten we of interventies (voldoende) impact hebben?
- Met wie stemmen we de persoonlijke professionaliseringsdoelen van collega’s af bij de inzet van ict in het onderwijs?
Professionaliseren is persoonlijk. Iedereen heeft zijn eigen, individuele behoeften en interesses. Van zorgen die gaan over ‘ik’, bijvoorbeeld ‘moet ik hier iets mee?’, naar vragen over die gaan over de taak, zoals ‘wat heb ik daarvoor nodig?’, tot vragen die gaan over de ander, zoals ‘hoe kunnen we elkaar helpen?’. Bij iedere behoefte passen specifieke vormen van professionalisering. Daarom is het goed om te zoeken naar een rijke en gevarieerde mix.
Gespreksvragen
- Hoe halen we vragen van leraren op in de organisatie en hoe koppelen we de vragen terug aan collega’s en de schoolleiding?
- Uit welk palet van interventies bestaat het professionaliseringsaanbod op onze school?
- Hoe weten we of interventies (voldoende) impact hebben?
- Met wie stemmen we de persoonlijke professionaliseringsdoelen van collega’s af bij de inzet van ict in het onderwijs?
Professionaliseren is persoonlijk. Iedereen heeft zijn eigen, individuele behoeften en interesses. Van zorgen die gaan over ‘ik’, bijvoorbeeld ‘moet ik hier iets mee?’, naar vragen over die gaan over de taak, zoals ‘wat heb ik daarvoor nodig?’, tot vragen die gaan over de ander, zoals ‘hoe kunnen we elkaar helpen?’. Bij iedere behoefte passen specifieke vormen van professionalisering. Daarom is het goed om te zoeken naar een rijke en gevarieerde mix.
Gespreksvragen
- Hoe halen we vragen van leraren op in de organisatie en hoe koppelen we de vragen terug aan collega’s en de schoolleiding?
- Uit welk palet van interventies bestaat het professionaliseringsaanbod op onze school?
- Hoe weten we of interventies (voldoende) impact hebben?
- Met wie stemmen we de persoonlijke professionaliseringsdoelen van collega’s af bij de inzet van ict in het onderwijs?
Om training en coaching aan te laten sluiten bij de behoeftes en interesses van collega’s is het belangrijk om daar goed voeling mee te houden. Door veelvuldig de dialoog aan te gaan, maar ook door lessen te observeren en na te bespreken. De signalen, voorstellen en verzoeken die een i-coach daaruit oppakt en meeneemt, bespreekt hij vanuit zijn rol als adviseur met de schoolleiding. Daarnaast is het belangrijk om, bijvoorbeeld samen met HR, te kijken naar een manier om de ontwikkeling van collega’s in kaart te brengen zodat je hen kunt blijven ondersteunen, de professionalisering kunt bijsturen en daarmee beter hebt geborgd.
Gespreksvragen
- Hoe vaak en op welke manier bespreken we de ontwikkeling van onze collega’s met de schoolleiding?
- Hoe brengen we de behoefte aan coaching en ruimte voor professionalisering bij het team onder de aandacht van schoolleiding, HR en bestuur?
- Op welke manieren zorgen we voor borging voor wat betreft de professionalisering van onze collega’s?
Een lerende cultuur heeft een aantal algemene kenmerken die passen bij een professionele cultuur. Professioneel gedrag draagt bij aan de doelen van de school en dit gedrag leidt tot een beter welbevinden van uzelf en anderen. Gedrag dat hiermee in strijd is, wordt begrensd. In een lerende cultuur is daarnaast iedereen in staat om zich voortdurend aan te passen aan een veranderende omgeving. Dat draagt namelijk bij aan de professionele ontwikkeling, betrokkenheid en gevoelde verantwoordelijkheid van iedereen.
Gespreksvragen
- In hoeverre heerst er in onze school de houding ‘het kan steeds beter, dus we blijven ons ontwikkelen’ en wat doen wij om die houding aan te moedigen?
- Welke initiatieven zijn er, spontaan of door ons of anderen geïnitieerd, van kleine groepen leraren die samen nagaan hoe het onderwijs beter kan?
- Wat doen wij, wat doet onze school, om collega’s in de gelegenheid te stellen ervaringen te delen en successen te vieren?
Leestips voor het gesprek
-
Thema 3: Ict en de omgeving
Hoofdvraag 3. Hoe verhoud je je op ict-gebied tot je omgeving?
Een school hoort midden in de maatschappij te staan. Een manier om dat te bereiken is door verbinding te houden met alle (externe) betrokkenen. Naast alle betrokkenen in en om een school bij het primaire proces, het leren en ontwikkelen van de leerlingen, zijn er externe betrokkenen als marktpartijen voor onderwijs en ict. Omdat het voor de i-coach belangrijk is om goed op de hoogte te zijn van alle ontwikkelingen is het ook belangrijk om een goede relatie met die marktpartijen te onderhouden, goed op de hoogte te blijven en kennis van zaken te hebben. Dan wordt het gemakkelijker om de consequenties van dure of onderwijskundig ingrijpende ict-keuzes in te schatten en bijvoorbeeld ook ethische dilemma’s daarin mee te nemen.
Hoe blijf je op het gebied van technologie doorlopend op de hoogte van de maatschappelijke ontwikkelingen daarin en het belang daarvan voor het onderwijs? Wat zijn de kansen en bedreigingen ervan voor het onderwijs, de ethische vraagstukken en onderwerpen rond privacy en veiligheid?
Gespreksvraag
- Op welke manieren informeren we ons over ontwikkelingen op het gebied van technologie en mogelijkheden en onmogelijkheden voor het onderwijs, ethische vraagstukken en onderwerpen rond privacy en veiligheid?
Niet alleen een goede samenwerking van alle betrokkenen binnen de school, maar ook informele, individuele contacten buiten de school spelen een sleutelrol bij het ondersteunen van pedagogische en didactische innovatie. Het delen van goede voorbeelden – vooral op het gebied van digitaal lesgeven en leren – inspireert leraren om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen en hun onderwijspraktijk te verbeteren.
Gespreksvragen
- Consequenties van dure of onderwijskundig ingrijpende ict-keuzes zijn moeilijk in te schatten. Op welke manieren zorgen we ervoor dat we goede voorbeelden uit collega-scholen kunnen benutten?
- Ict-vraagstukken brengen ethische dilemma’s met zich mee. Hoe gebruiken we netwerken met peers om besluiten te kunnen nemen op basis van de juiste redenen?
- Hoe zorgen we ervoor dat we als i-coach en samen met onze collega’s profiteren van externe netwerken en daar nieuwe ideeën en aanpakken vandaan halen?
Er zijn veel partijen die invloed hebben op of belang hebben bij de keuzes op het gebied van producten en diensten. Marktpartijen bijvoorbeeld benaderen de i-coach geregeld rechtstreeks. Investeren in een goede relatie, maar ook het zijn van een filter voor collega’s, zijn dus erg belangrijk.
Gespreksvragen
- Waar kunnen we studenten en professionals uit de wetenschap en praktijk inzetten om het team van nieuwe, actuele inzichten te voorzien?
- In welke gebruikersgroepen vinden we dat we als i-coach moeten participeren?
Tips voor het gesprek
-
Thema 4: Eigen professionele ontwikkeling
Hoofdvraag 4. Hoe verbind je je eigen professionele ontwikkeling aan technologie?
Als i-coach ben je bij uitstek in een positie waarin je steeds op de hoogte bent van wat er gebeurt op het gebied van ict en onderwijs. Nieuwe ontwikkelingen, gefilterd en van alle kanten kritisch bekeken, merk jij als eerste op, voordat je ze deelt met collega’s. Je eigen professionalisering richt zich dan ook op bijblijven op gebied van ontwikkelingen en onderzoek, sparren met mensen binnen en buiten de organisatie, jezelf verdiepen in hoe je je positie het beste kunt inzetten om technologie een verbindende factor van betekenis te laten zijn voor de leraar en daardoor voor de leerling.
Welke aspecten van het hele spectrum ict in onderwijs zijn voor jou als i-coach relevant in het kader van je eigen constante professionalisering, ook om daarmee een goed voorbeeld te zijn voor de collega’s die je ondersteunt
Gespreksvragen
- Hoe blijf ik voor mijn persoonlijke ontwikkeling op de hoogte van nieuwe trends op het gebied van onderwijs en ict?
- Welke hulp en hulpmiddelen kan ik hierbij nog gebruiken, ook voor mijn werkomgeving thuis?
- In hoeverre geef ik het goede voorbeeld bij de inzet van ict en het gebruik van technologie in de communicatie en organisatie?
- Welke professionaliseringsactiviteiten bij de inzet van ict in het onderwijs heb ik de laatste jaren gevolgd?
Juist het samen nadenken, praten en werken met peers heeft volgens onderzoek het grootste effect op ieders professionele ontwikkeling. Er zijn veel samenwerkingsverbanden en intervisiegroepen te vinden die hierover gaan, meer of minder specifiek voor i-coaches. Wat kun je doen om daar een positieve bijdrage aan te leveren?
Gespreksvragen
- Hoe creëer ik en benut ik netwerken, met het oog op het bevorderen van mijn eigen professionalisering?
- Doe ik steeds mee aan dezelfde trainingen als mijn collega-i-coaches en leraren als het gaat over veranderingen op ict-gebied?
- Wat doe ik aan het opzetten van bijvoorbeeld een ‘huis academy’ of een expertisecentrum om professionalisering te organiseren?
Om de ontwikkeling van collega’s op het gebied van onderwijs en ict te stimuleren en tot een succes te maken, is het belangrijk om op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen en inzichten op dat gebied.
Gespreksvragen
- Hoe blijf ik op de hoogte van wat werkt bij professionalisering in het onderwijs?
- Hoe sluit ik zo dicht mogelijk aan op de vakinhoud en daarbij behorende didactiek van de collega’s die ik help?
- Hoe zorg ik ervoor dat er bij professionaliseringsactiviteiten samenhang bestaat tussen de verschillende activiteiten?
© Kennisnet
Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid
Dit artikel met vragensets voor i-coaches is onderdeel van de ‘Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid‘. Met behulp van achtergrondartikelen, praktijkvoorbeelden, overzichten en tools kun je hiermee op jouw school het goede gesprek voeren over de ict-bekwaamheid van de leraar.
Vragensets andere sleutelfiguren
Over de auteur Frans Schouwenburg
Frans Schouwenburg is strategisch adviseur onderwijsvernieuwing met ict bij Kennisnet en is expert op het gebied van innovatievraagstukken in het onderwijs.
