- Praktijkvoorbeeld
- |
- Professionalisering leraar
- |
- po
- vo
Leraarprofessionalisering met Lesson Study: zo ziet dat eruit in de praktijk
Een aanpak om met leraarprofessionalisering aan de slag te gaan is Lesson Study. In Japan wordt deze aanpak al sinds het begin van de vorige eeuw ingezet bij de professionalisering van leraren. In deze aanpak staat de eigen onderwijspraktijk, met een focus op het leren, en de leeractiviteiten van leerlingen centraal. Hoe ziet dat eruit in de praktijk, bij de inzet van ict in het onderwijs? Wij gingen op bezoek bij twee scholen die hier ervaring mee hebben.
Door de redactie
Op basisschool OBS de Stap in Landsmeer en bij Scholengemeenschap Lelystad weten ze inmiddels heel goed hoe Lesson Study ingezet kan worden. Zij initieerden en begeleidden allen vanuit hun eigen rol een Lesson Study-traject. Ze spreken met ons over de kennismaking, eerste ervaringen en geleerde lessen.
Lesson study bij OBS de Stap
Op basisschool OBS de Stap begon dat allemaal met een vraag die op school erg actueel was: ”Hoe integreer je techniek en ict in de dagelijkse lespraktijk?” Annet Voskuil (lerares in groep 1 en 2) en Ezra Stam (interim directeur) pakten de vraag op en gingen stapsgewijs aan de slag.
De eerste stap was het oprichten van een ict-technieklab, waarin alle leerlingen en leraren begeleiding kunnen krijgen in het gebruik van de technieken.
Bij de tweede stap werd Anna Hotze als onderzoeker betrokken bij de aanpak. Anna is lector Wetenschap en Technologie aan de Hogeschool IPABO Amsterdam/Alkmaar. Een van de doelen bij deze stap was het integreren en centraal stellen van het ict-technieklab in de dagelijkse lespraktijk. Om dit voor elkaar te krijgen werd op school een kernteam gevormd. Daarna werden de eerste lesideeën ontwikkeld door leerlingen, waarin ict en rekenen/wiskunde met elkaar verbonden werden.
Als laatste stap van het traject lag de focus op de professionele ontwikkeling van alle leraren op dit vlak. Het doel was om computational thinking te integreren in de rekenles. Uiteindelijk is Lesson Study breed ingezet met verschillende teams in de onder-, midden-, en bovenbouw.
Lesson study bij Scholengemeenschap Lelystad
En hoe ging dat bij Scholengemeenschap Lelystad? Jantien Gerdes, onderzoeker en docent in het voortgezet onderwijs, organiseerde na de schoolsluiting in juni 2020, met haar collega’s focusgroepen met leerlingen. Aanleiding was een vraag van leraren. Zij wilden begrijpen hoe het kwam dat sommige leerlingen meer moeite hadden om mee te komen, en anderen zich juist beter ontwikkelden tijdens de scholensluiting.
Uit het onderzoek en de focusgroepen bleek dat er grofweg 2 soorten leerlingen waren; leerlingen die aangaven veel behoefte te hebben aan de structuur van een school als stok achter de deur, en leerlingen die juist baat blijken te hebben bij een zekere mate van vrijheid. Door deze kennis ontstond de vraag hoe beide groepen bediend konden worden en waar een mogelijkheid voor ondersteuning lag. Omdat de leerling centraal staat in de aanpak Lesson Study, paste deze aanpak daarom ook goed bij de vraag van Jantien en haar collega’s.
Hoe verliep de start met Lesson Study op beide scholen?
OBS de Stap zette Lesson Study centraal in de fase waarin teamontwikkeling belangrijk was. Enerzijds om te professionaliseren en anderzijds om leraren te enthousiasmeren voor Ict. “Lesson Study was in deze fase de versterkende factor. Iedereen doorliep de leerkuil. De aanpak is een ondersteuning om hier samen uit te kruipen. Het inzetten van nieuwe ict-tools, zoals de Dash en Dot in een rekenen-wiskunde les, is hier een mooi voorbeeld van. Veel leraren vonden dit lastig. Vooral omdat ze de tool niet kenden en het ingewikkeld vonden om de koppeling met rekenen-wiskunde te maken”, vertelt Ezra.
“Ook werd het enthousiasme van leerlingen tijdens de les gezien door de leraren”, vult Anna aan. “Maar leraren zagen wel een bepaalde barrière om die lessen zelf te gaan geven.”
Een ander belangrijk aspect voor een goede start was het meedoen van de directie met de aanpak. Op deze manier kon het plan gedragen worden met het gehele team en werd een vaste basis uitgewerkt. “Deze stappen leiden tot verbinding. Dit is een pre. Het leidt ertoe dat je dezelfde taal gaat spreken”, concludeert Ezra.
Bij Scholengemeenschap Lelystad verliep de start wat zoekend. Het viel Jantien op dat iedere leraar in eerste instantie met een eigen kleine onderzoeksvraag startte. De hybride situatie die ontstond door de quarantainemaatregelen zorgde uiteindelijk voor een teambrede onderzoeksvraag: Hoe zorgen we voor een effectieve hybride les, waarin een aantal leerlingen op school en een aantal leerlingen thuis op hetzelfde moment les krijgen? Deze vraag werd vakoverstijgend aangepakt. “In een eerder traject met team teaching werden al een aantal vakken gecombineerd, dan staan er 2 leraren voor 2 klassen. Samen ben je dan verantwoordelijk voor deze les. Hierdoor is het ook logisch om de keuze te maken om het Lesson Study-team vakoverstijgend te maken en echt als team te opereren”, concludeert Jantien.
Wat voor nieuwe kennis hebben de scholen opgedaan over leraarprofessionalisering?
Op OBS de Stap hebben ze een aantal belangrijke dingen geleerd. Bijvoorbeeld het mogen maken van fouten, om op die manier eigenaarschap bij leraren te creëren. Annet zegt hierover: “Ik ben gaan roepen: je mag fouten maken, hoe meer fouten, hoe meer we leren. Hierdoor durfden collega’s steeds meer. Ze gingen zelf met de ict-materialen aan de slag en dat is een essentiële stap.”
“De rol van de leerling was hierbij ook belangrijk. Zij brachten de basiskennis over de nieuwe ict-tools voor de les het ict-lab in. Hierdoor konden de leerlingen de leraar ondersteunen. Omdat de leraar niet alles weet, waren de leerlingen echt de verbindende factor in deze ontwikkeling. Je zou kunnen spreken van een soort coaching.” Hier werd het belang van een knowledge-able other aangestipt. Iemand met externe kennis, in dit geval over programmeren en ict, die de verbinding maakt met de praktijkkennis van de leraren binnen de school.” Bij OBS de Stap was dit Petra Faber van het ICT-Lab, die de school ondersteunde waar dit kon.
Bij Scholengemeenschap Lelystad vielen vooral de inhoudelijk positieve effecten van Lesson Study op waarbij ‘mini-kennis’ werd opgeleverd die direct toepasbaar is en waarde heeft. Jantien: “Met deze manier van werken combineer je wetenschappelijke kennis en praktijkkennis en zet je het direct in. Dat maakt het betekenisvol.” Daarnaast bracht deze aanpak diverse praktische opbrengsten volgens haar. Het inhoudelijk opdoen van kennis had een bijdrage aan de professionalisering van het team. Het samen leren, samen fouten maken, samen ontdekken en ervaringen delen met haar collega’s staan volgens Jantien dan ook centraal.
Welke tips en randvoorwaarden zijn voor Lesson Study?
Intrinsieke motivatie en bereidheid om te willen leren bij leraren benoemen beide scholen als een belangrijke randvoorwaarde. Jantien stelt dat het teamleren door Lesson Study kan worden bevorderd en er al vooraf kan zijn. Ezra stelt hierin het belang van samenwerken, een lerende cultuur en het creëren van een professionele leergemeenschap.
Naast het teamleren vinden ze allemaal dat het faciliteren van ruimte en tijd een vaste rol moet krijgen binnen de aanpak. Anna zegt bijvoorbeeld dat een aantal leraren binnen het team de startfase van Lesson Study als ‘extra werk en voorbereiding’ hebben ervaren. Iets wat ook terug komt in het gesprek met Jantien: “Het is super effectief, maar ons systeem is zo ingericht dat we eerst gaan lesgeven om later pas te gaan verwerken. het komt er min of meer bovenop.” Het roosteren en creëren van tijd en ruimte is hierbij erg belangrijk. Hierin speelt volgens Ezra de directie ook een belangrijke rol: “Een leidinggevende moet mensen enthousiasmeren en inzichten bieden in het gegeven dat de input wat oplevert.”
Behalve deze randvoorwaarden, is de juiste begeleiding ook erg waardevol. “Het is van belang dat een expert het traject begeleidt om zo het proces een kans te geven.” Ezra geeft aan dat een verbinding tussen een interne en externe expert een mooie combinatie kan zijn: “Je moet eigenaarschap behouden in het proces. Dit kan dus ook intern, als je deze expertise al in huis hebt.”
Jantien sluit hierbij aan en benoemt het belang van vertrouwen. “Je moet wel een zekere basis van vertrouwen hebben om dit te kunnen doen.” Hierbij helpt het volgens haar om het project klein te maken en voornamelijk de focus te leggen op het proces en de leerlingen.
Wat wil je nog meegeven over Lesson Study?
Annet: “Lesson Study moet je gewoon doen. Probeer het maar met je team en de leerlingen. Na twee lessen zijn ze verbaasd wat de opbrengst is en ontdekken ze dat het leuk is.” Jantien sluit hierbij aan en vertelt ons hoe belangrijk het is om het proces klein en behapbaar te houden en het te laten gaan over wat de leraar belangrijk vindt.
Ook concluderen we dat ze allen aangeven dat Lesson Study investeren aan de voorkant is. Hierbij moet de focus op het proces blijven liggen en het vertrouwen er zijn dat dit proces leidt tot het verbeteren van leerkrachtvaardigheden en resultaten van leerlingen. Het opstellen van een onderzoeksvraag kan volgens Jantien een organisch onderdeel zijn wat bijdraagt aan het proces. Neem hier voldoende tijd voor.
Als laatste geven Annet en Anna ons mee hoe belangrijk het is om te leren van andere scholen. Annet stelt vast: “Ga waar mogelijk op andere scholen ervaren hoe de aanpak werkt.” En Anna geeft het belang van het bestuur aan: “Als bestuur zou ik proberen om tussen scholen uitwisselingen plaats te laten vinden omtrent Lesson Study. Het belangrijkste blijft: ga het doen, heb samen plezier en leer van elkaar. Je wilt beter onderwijs voor de leerlingen. Daar gaat het om.”
Bronnen
Voor dit artikel hebben wij ook gebruikgemaakt van onderstaande bronnen:
- Keijzer, R., Faber, P., Voskuijl, A., Hotze, A.(2020). Toekomstmakers-leerlingen als ontwikkelaars van reken-wiskunde onderwijs. Volgens Bartjens, 39 (5), 22-25
- Keijzer, R., Farber, P., Hotze, A., & Voskuil, A. (2020). Spelen met tijd. Digitale tijd met digitale middelen. Volgens Bartjens, 40(2), 26-29.