- Uitleg
- |
- Digitale geletterdheid
- |
- po
- vo
- mbo
Werken aan digitale geletterdheid: van visie naar praktijk
Digitale geletterdheid is belangrijk. Maar wat is dit precies en wanneer is iemand digitaal geletterd? Hoe zorgt de school ervoor dat leerlingen digitaal geletterd worden? In het nieuwe 'Handboek digitale geletterdheid' lees je meer. En met de praktische opdrachten van ‘Teamwerk digitale geletterdheid’ kun je als school voorbereidingen treffen om met digitale geletterdheid een vliegende start te maken.
Door Remco Pijpers
Handboek digitale geletterdheid
pdf | 7.26 MB
Digitale geletterdheid in het curriculum
Digitale geletterdheid wordt zo goed als zeker een vast onderdeel van het curriculum. Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) heeft in samenwerking met leraren, vakdidactici, scholen en onderwijsorganisaties conceptkerndoelen digitale geletterdheid ontwikkeld (maart 2024). Naar verwachting zijn die kerndoelen uiterlijk begin 2025 helemaal klaar.
Dat vooruitzicht noodzaakt scholen tot een volgende stap in hun ontwikkeling. Die stap houdt in dat ze van ad-hocoplossingen overgaan naar een structurele inbedding van digitale geletterdheid. Maar hoe doe je dat? Hoe ontwikkel je een visie op digitale geletterdheid en hoe implementeer je die? Dat is de centrale vraag waarop we in het nieuwe Handboek digitale geletterdheid antwoord geven. Naast het handboek heeft wikiwijs.nl een verzameling van open lesmateriaal, praktische tips en praktische informatie over digitale geletterdheid in het primair en voortgezet onderwijs.
Waarom is digitale geletterdheid nodig?
Iedereen zal het erover eens zijn dat leerlingen niet alleen ‘gewoon’ moeten leren lezen en schrijven. Ze moeten ook leren veilig, effectief, kritisch en bewust gebruik te maken van de digitale toepassingen die op dit moment beschikbaar zijn. En ze moeten zich voorbereiden op de digitale toekomst: op school, bij een vervolgopleiding, op het werk, als consument, als burger ten opzichte van de overheid en als burgers onder elkaar.
Digitale geletterdheid heeft als doel, zo schreef Curriculum.nu in 2020, “om leerlingen op eigen kracht te leren functioneren in een samenleving waarin digitale technologie en media een belangrijke plaats hebben”.
Het is belangrijk dat leerlingen goed leren om veilig, effectief, kritisch en bewust gebruik te maken van de digitale toepassingen die op dit moment beschikbaar zijn.
© iStock
Leerlingen digitaal geletterd maken is meer dan ze voorbereiden op een veranderende arbeidsmarkt. Minstens zo belangrijk is dat leerlingen leren om zichzelf op een positieve manier te ontwikkelen, uit te drukken en hun eigen leven vorm geven in de maatschappij. Niet: leerlingen zo opleiden dat ze precies passen bij wat de maatschappij van ze vraagt. Wel: ze leren reflecteren op de maatschappij, zodat ze kritische vragen kunnen stellen, er vanuit hun eigen overtuigingen aan kunnen bijdragen en de (digitale) maatschappij zelfs kunnen vormen.
In 2013 waarschuwde de KNAW al voor het ontstaan van een kloof tussen digitaal geletterden en digitaal ongeletterden. In 2021 zijn de verschillen tussen leerlingen nog steeds te groot, zo wijst onder meer de LeerlingMonitor Digitale Geletterdheid uit.
Wat is digitale geletterdheid?
Volgens SLO en Curriculum.nu is digitale geletterdheid een combinatie van vier domeinen:
- Ict-basisvaardigheden
De werking van computers en netwerken begrijpen, kunnen omgaan met verschillende soorten technologieën en de bediening ervan en de mogelijkheden en beperkingen van technologie begrijpen. - Informatievaardigheden
Een informatiebehoefte kunnen signaleren en analyseren en op basis hiervan relevante informatie zoeken, selecteren, verwerken en gebruiken. - Computational thinking
Problemen op een zodanige manier formuleren dat het mogelijk wordt een computer of ander digitaal gereedschap te gebruiken om het probleem op te lossen. - Mediawijsheid
Kennis, vaardigheden en mentaliteit die nodig zijn om bewust, kritisch en actief om te gaan met media.
De vier domeinen van digitale geletterdheid.
Zes essentiële thema’s
Ter voorbereiding op de ontwikkeling van de kerndoelen digitale geletterdheid, zijn bij Curriculum.nu door een ‘ontwikkelteam digitale geletterdheid’ van leraren en schoolleiders zes essentiële thema’s benoemd. Deze thema’s vormen de context voor de ontwikkeling van digitale geletterdheid bij leerlingen:
- data en informatie
- veiligheid en privacy in de digitale wereld
- de werking en het (creatieve) gebruik van digitale technologie
- digitale communicatie en samenwerking
- digitaal burgerschap
- digitale economie
Binnen deze thema’s komen volgens Curriculum.nu de vier domeinen van digitale geletterdheid (informatievaardigheden, mediawijsheid, ict-basisvaardigheden en computational thinking) telkens aan bod.
Algoritmisering en het gebruik van data
Een van de thema’s in bovenstaand rijtje dat – sinds de verschijning van het Handboek digitale geletterdheid in 2017 – beduidend meer gewicht heeft gekregen, is de invloed van algoritmisering en het gebruik van data. Denk daarbij onder andere aan big data en profiling (door bedrijfsleven en overheden).
De essentie van dit soort onderwerpen is: wat gebeurt er met mijn data? Voor leerlingen heeft dat ook meteen al heel praktische implicaties. Ze moeten bijvoorbeeld beslissingen nemen over:
- Het landelijk schakelpunt voor gegevensuitwisseling in de zorg (LSP). Wil ik daar wel of niet aan deelnemen?
- PSD2: Wil ik mijn bank toestaan mijn betaalgegevens te delen met andere – commerciële – partijen?
- Het wel of niet delen van locatiegegevens bij het installeren en gebruiken van de CoronaMelder.
Nieuwe wijsheid
Deze beslissingen vragen om nieuwe wijsheid: je kunnen verhouden tot het dubbele van datagedreven technologieën. Ze vergemakkelijken onze keuzes, helpen bij het aanbieden van inhoud die we leuk vinden of bij het onderhouden van een gezonde leefstijl. Dankzij algoritmen worden zaken overzichtelijker, gemakkelijker, doelmatiger en efficiënter, maar tegelijkertijd perken ze in. Zo volg je al wandelend via Google Maps de kortste route, terwijl omwegen je misschien wel meer minuten zonneschijn (en extra vitamine D) opleveren.
Des te belangrijker is het dat leerlingen kritisch en terughoudend kunnen zijn en de wijsheid vergaren om vrije keuzes te kunnen maken, in plaats van klakkeloos de keuzes van technologie te volgen.
Van visie naar praktijk: Teamwerk digitale geletterdheid
Digitale geletterdheid wordt een vast onderdeel van het curriculum. Welke voorbereidingen treft jouw school om met digitale geletterdheid een vliegende start te maken? Maak met je team de leuke, praktische opdrachten van Teamwerk digitale geletterdheid. In een uur zet je de volgende stap op het gebied van digitale geletterdheid en boek je samen resultaat. Het is een praktische uitwerking van het Handboek digitale geletterdheid dat acht opdrachten omvat die kunnen worden uitgevoerd als de stappen in een stappenplan.
Teamwerk digitale geletterdheid
pdf | 5.72 MB
Het advies is om niet te wachten met het opnemen van digitale geletterdheid in het lespakket tot de kerndoelen klaar zijn. Maak alvast een start.
- Door te vertrekken vanuit een van de vier domeinen: basisvaardigheden ict, informatievaardigheden, mediawijsheid of computational thinking.
- De essentiële thema’s van het leergebied digitale geletterdheid kunnen ook dienen als leidraad. Bijvoorbeeld door een thema te nemen, zoals ‘de werking en het (creatieve) gebruik van digitale technologie’, en dit langzaam in het kunstonderwijs in te bedden. Of door ‘digitale samenwerking’ te verbinden aan een groepswerkstuk of presentatie.
“Je hoeft niet meteen alles te doen”, aldus Lydwin van Rooyen, vakexpert digitale geletterdheid van SLO en een van de ontwikkelaars van de kerndoelen. “Maar elke stap die je nu al zet is er een in de goede richting.”
Podcastaflevering ‘Praktijkonderzoek digitale geletterdheid’
Beluister de podcast over het praktijkonderzoek digitale geletterdheid. In deze podcastaflevering delen Lydwin van Rooyen van SLO, Nadia Demaret en Remco Pijpers (beiden van Kennisnet) hun eerste inzichten. Ook wordt er stilgestaan bij het perspectief voor digitale geletterdheid in het curriculum.
Lees verder over digitale geletterdheid
Downloads
Handboek digitale geletterdheid 2021-2022
pdf | 7.26 MB
Teamwerk digitale geletterdheid 2022
pdf | 5.72 MB