Checklist blockchaintechnologie

• Ja > Dan is blockchain een overweging.
• Nee > Dan zijn andere systemen geschikter.

De transacties waar het om gaat, moeten relevant zijn voor meerdere deelnemende partijen. Het moet gaan over informatie die met meerdere partijen gedeeld moet worden. Blockchain biedt geen voordeel bij gebruik als intern, gesloten, systeem binnen één organisatie. Dan kun je net zo goed gebruikmaken van een willekeurige databasetechnologie om informatie op te slaan en te verwerken.

Bij welk soort gegevens zijn er meerdere deelnemende partijen in het spel? Denk aan gegevens over vrijstellingen voor vakken van de ene universiteit bij de andere universiteit. Is blockchain hier dan in te zetten? Het is geen oplossing voor het hele probleem. Instellingen moeten namelijk kunnen beoordelen of de geleerde kennis en vaardigheden voldoende overeenkomen. Dat oordeel kan niet binnen de blockchain worden vastgelegd, hier moet altijd een beoordelaar aan te pas komen.

• Ja > Dan is blockchain een overweging (maar niet alle vertrouwensproblemen zijn op te lossen met blockchain).
• Nee > Dan zijn er eenvoudigere oplossingen om gegevens uit te wisselen.

Blockchaintechnologie biedt uitkomst als partijen elkaar niet vertrouwen. Als deelnemende partijen elkaar wel vertrouwen, of gemakkelijk overeenstemming kunnen bereiken, dan zijn er technisch eenvoudigere oplossingen om gegevens uit te wisselen of vast te leggen. Bovendien zijn blockchains niet geschikt om alle soorten wantrouwen tussen partijen weg te nemen. Vertrouwensproblemen rond de identiteit (wie heeft een bepaalde transactie gedaan) en de autoriteit (is iemand bevoegd om een bepaalde transactie te doen) worden met blockchain niet opgelost.

Een voorbeeld is de accreditatie van stagebedrijven. Accreditaties kunnen in een blockchain komen te staan. Dan weten we voor altijd zeker dat een organisatie een accreditatie heeft. Maar alleen de uitkomst wordt opgeslagen; een blockchain kan zelf geen accreditaties geven. Als er wantrouwen bestaat over het oordeel van de accrediterende partij, dan lost blockchain dat niet op.

• Ja > Dan is blockchain een overweging.
• Nee > Dan biedt blockchain geen voordeel.

Een belangrijke voorwaarde is dat er binnen de blockchain objectief kan worden vastgesteld of een transactie geldig is en dat meerdere partijen dit onafhankelijk controleren. Doet slechts één partij de verificatie, dan verliest de blockchain zijn voordeel. Dan blijft alleen een mechanisme over om gegevens op te slaan. Gebruikers van de informatie in de blockchain hebben dan vertrouwen nodig in die ene verifiërende partij.

Een probleem hierbij – zeker ook in het onderwijs – is dat resultaten niet neutraal en onafhankelijk zijn vast te stellen. Er moet bijvoorbeeld bijna altijd een docent of stagebegeleider aan te pas komen om een cijfer te geven. Andere, externe partijen kunnen niet in de blockchain checken of een cijfer terecht is en of een diploma echt geldig is. Het is met deze methode niet helder wat er een transactie in het onderwijs moet gebeuren als iemand deze ‘ongeldig’ vindt. Wat moeten we dan verifiëren?

Er zijn ook andere, eenvoudigere oplossingen om de echtheid van een diploma vast te stellen, zoals digitaal ondertekende documenten.

• Ja > Dan is blockchain een overweging.
• Nee > Dan zorgt die derde partij normaal gesproken voor het vertrouwen en is blockchain niet nodig.

Blockchain is alleen een oplossing als partijen geen derde, onafhankelijke partij in de arm kunnen of willen nemen om hun vertrouwensprobleem op te lossen. In het onderwijs is deze derde partij juist vaak wel aanwezig. Er zijn examencommissies en partijen als OCW, DUO en Sectorraden. Als er problemen zijn rondom beveiliging en vertrouwen, zijn deze vaak met eenvoudigere technologie te verhelpen. Denk aan geavanceerde encryptie of een gedistribueerde database.

• Ja > Dan is blockchain een overweging.
• Nee > Dan is blockchain niet geschikt.

Blockchain is op dit moment nog niet bruikbaar voor transacties met grote hoeveelheden gegevens. Iedereen in de chain moet een kopie hebben van alle gegevens en daarom is het geen efficiënte manier grote stukken data te verwerken. Blockchain als techniek kost ook veel energie. Transacties met bijvoorbeeld afbeeldingen en video zijn om die reden niet geschikt.

Gegevens over studievoortgang of informatie over behaalde competenties kunnen via blockchain worden opgeslagen. Dit type data is namelijk relatief compact op te slaan. Een video als geverifieerd resultaat in de digitale portfolio is echter geen geschikte toepassing voor blockchain.

Er is wel een tussenvorm mogelijk: gegevens off-chain opslaan. Het deel van de gegevens dat iedereen moet kunnen verifiëren, staat dan op de blockchain. Daarin staat een verwijzing naar een off-chainlocatie waar de daadwerkelijke video of afbeelding staat.

• Ja > Dan is blockchain een overweging.
• Nee > Dan is blockchain niet geschikt.

Het verificatieproces van blockchain is ingewikkeld en kost tijd. Deze tijd is nodig om wijzigingen of transacties vast te leggen in nieuwe blokken. Bestaande blockchains doen er 5 minuten tot 4 uur over om een nieuwe transactie te verwerken. De techniek is daarom niet bedoeld voor het snellere werk en bijvoorbeeld ongeschikt in de aandelenhandel. Daar gaat het immers vaak om milliseconden.

• Ja > Dan is blockchain een overweging.
• Nee > Gebruik blockchain niet als gegevens later nog verwijderd of gewijzigd moeten worden.

Persoonsgegevens die niet te verwijderen zijn, leveren een conflict op met het recht om vergeten te worden. Dit is een verplichting die volgt uit de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Persoonlijke gegevens die op enig moment weer uit een administratie moeten kunnen verdwijnen, zijn daarom niet geschikt voor blockchain.

Dit betreft zeer veel situaties in het onderwijs en dat is direct een van de grootste bezwaren die een school kan hebben tegen blockchaintechnologie. Een leerlingadministratie moet kunnen wijzigen; voortgangsgegevens over een stage moeten weer kunnen worden verwijderd; diploma’s of andere resultaten kunnen achteraf onterecht blijken te zijn en ongeldig worden verklaard. Ook accreditaties van leerbedrijven kunnen onterecht blijken. In dat geval moet iemand deze accreditatie kunnen intrekken.

• Ja > Dan is blockchain een overweging.
• Nee > Voor gegevens met een koppeling naar fysieke objecten is blockchain niet geschikt.

Blockchain werkt alleen als de gegevens puur digitaal zijn. Met blockchain is niet te verifiëren of iets in de echte wereld verandert. Het is bijvoorbeeld niet handig om blockchain in te zetten voor het wereldwijd registreren van het eigendom van diamanten. Een blockchain kan immers nooit checken iemand de diamant ook echt fysiek heeft overhandigd aan een nieuwe eigenaar. Geldtransacties zijn wel mogelijk, want dit gebeurt tegenwoordig volledig digitaal.

• Ja > Kies dan voor de publieke variant.
• Nee > Kies dan voor de private variant.

Als het om vertrouwelijke informatie gaat, kies dan voor privaat: een beperkt aantal partijen mag de informatie bekijken en verifiëren. Deze partijen hebben dat van tevoren zo afgesproken.

Bij andere zaken is het juist weer handig om voor ‘publiek’ te kiezen. Denk aan kadastrale informatie, waarbij de historie van eigenaarschap van gebouwen relevant is. Deze moet publiek beschikbaar zijn.

In het onderwijs zijn er weinig soorten informatie te bedenken die publiek inzichtelijk moeten zijn. De keuze valt dan op ‘privaat’.

• Ja > Kies dan voor een permissioned blockchain.
• Nee > Gebruik dan een permissionless blockchain.

In het onderwijs hebben we altijd te maken met bekende partijen. Als schoolbesturen alleen onderling gegevens willen uitwisselen, overdragen en verifiëren – bijvoorbeeld omdat ze andere partijen zoals het ministerie van OCW niet direct vertrouwen – kunnen ze gebruikmaken van een permissioned blockchain. De partijen leggen van tevoren vast wie de deelnemers zijn die deelnemen aan de blockchain.

Hier tegenover staat de permissionless blockchain. Iedereen mag hieraan deelnemen en blokken toevoegen en verifiëren. Cryptocurrency zoals de bitcoin vormt hiervan het bekendste voorbeeld. Omdat het in het onderwijs bijna altijd gaat om persoonlijke gegevens is deze vorm van blockchain per definitie niet geschikt.