• Uitleg
• |
• Technologische innovatie
• |
• po
• vo
• mbo

Sociale robots

Sociale robots zijn robots die interactie kunnen hebben met mensen. Ze zien eruit als mensen of hebben menselijke eigenschappen. Ze proberen zoveel mogelijk te handelen zoals wij dat doen: ze bewegen bijvoorbeeld in de ruimte en reageren op spraak of een gezichtsuitdrukking. In verschillende sectoren zien we al sociale robots die taken overnemen van mensen. In het onderwijs gaat het vooral nog om experimenten. Hoe werkt een sociale robot en hoe kunnen we deze technologie toepassen in het onderwijs?

Door Eva Leurink

Bijgewerkt op 09 april 2025

9 minuten lezen

Interactie met mensen

Een sociale robot is speciaal ontworpen om interactie met mensen aan te gaan. Daarmee onderscheidt het zich van een fabrieksrobot. Ze lijken in uiterlijk of qua eigenschappen op mensen of dieren. Deze robots zijn fysiek aanwezig, in tegenstelling tot chatbots. Daarom kan je ze aanraken en in de fysieke omgeving met ze interacteren. Ze kunnen bijvoorbeeld reageren op een afbeelding, stemgeluid of gezichtsuitdrukking. Sommige robots kunnen hun locatie bepalen en vrij bewegen in de ruimte, terwijl andere sociale robots alleen kunnen blijven staan.

Computer die emotie oproept

Een sociale robot is in essentie een interface om te interacteren met een computer. De robot roept echter heel andere emoties op dan een gewone computer. Dat komt door de verschijningsvorm, de bewegingen, gezichtsuitdrukkingen en de manier waarop de robot op ons reageert. Omdat robots steeds meer op mensen lijken, hebben we er ook steeds meer menselijke interactie mee. Sommige mensen ontwikkelen zelfs vriendschappen of relaties met robots.

Hier zien we sociale robots

Sociale robots kun je tegenkomen in allerlei sectoren. Zo helpen ze in de zorg robots soms om mensen structuur te geven aan hun dag en ze stimuleren ouderen om te bewegen. Op kantoren kunnen bezoekers zich aanmelden bij een robot, waarna een medewerker automatisch een bericht ontvangt dat de bezoeker aanwezig is. Ook in het onderwijs worden robots gebruikt, maar nog niet veel. Het gaat dan vaak om experimenten. Robots worden bijvoorbeeld gebruikt om leerlingen instructies te geven. Sommige robots begeleiden een leerling bij het maken van een opdracht of ze ondersteunen een leerling bij het geven van een spreekbeurt.

Technologie achter een sociale robot

Hoe werkt een sociale robot? Verschillende technologieën werken samen om een sociale robot goed te laten werken.

• De robot is fysiek aanwezig in een ruimte en gebruikt verschillende sensoren om de omgeving waar te nemen. Zo heeft de sociale robot camera’s om te ‘kijken’, een microfoon om te ‘luisteren’, luidsprekers om te ‘praten’ en druksensoren om aanraking te ‘voelen’. Soms is de robot uitgerust met gps om de positie te bepalen en navigatiesoftware om zich te verplaatsen. Via een wifi-verbinding kan de robot informatie opzoeken op internet of in een ander systeem.
• Met behulp van de sensoren komt informatie binnen in het computersysteem. De robot registreert bijvoorbeeld geluiden uit de omgeving. De robot analyseert de data. Dat gebeurt op basis van algoritmen die de mens heeft bedacht, op basis van zelflerende systemen zoals artificial intelligence (AI) of een combinatie van beide. Misschien koppelt de robot deze informatie ook aan gegevens uit een database. De software bepaalt op basis van de algoritmen welke acties de robot vervolgens uitvoert.
• Als de robot in actie komt, zal dat op een menselijke manier gebeuren. Denk aan een beweging met een arm, een vraag of een opmerking, al dan niet met gezichtsuitdrukking. Tegelijkertijd registreert de robot met sensoren wat het gevolg van deze actie is. Dat is weer nieuwe data die de robot waarneemt en analyseert. Zo gaat de interactie verder.

In de toekomst: de sociale robot in de klas 

Stel, een sociale robot in de klas kan met behulp van camera’s en AI de gezichten van leerlingen herkennen. Het is verbonden met het leerlingvolgsysteem en kan hierin gegevens van leerlingen opzoeken. Het ziet wat de leerresultaten zijn en waar de leerling tegenaan loopt. Het verwerkt deze informatie op basis van algoritmen. De software bepaalt welke handelingen de robot vervolgens uitvoert. Zo kan het algoritme bepalen dat de robot tot actie overgaat naar aanleiding van de laatste oefeningen die niet goed zijn gegaan. Als reactie beweegt de robot naar de leerling in de klas, vraagt hoe de laatste toets is gegaan en stelt voor om nog enkele oefeningen te herhalen. Het kan hierbij met emotie reageren – die hoeft niet 100 procent realistisch te zijn om toch een effect te hebben op de leerling.

De voordelen van sociale robots 

Een sociale robot inzetten kan interessant zijn om verschillende redenen: 

• Sociale robots kunnen routinematig werk uit handen nemen: robots kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden om vragenlijsten door te nemen met patiënten, waardoor het personeel andere taken kan uitvoeren. Sociale robots blijken daar veel meerwaarde bij te kunnen bieden.
• Sociale robots zijn consistent: ze kunnen taken steeds op precies dezelfde manier uitvoeren, vooral de specifieke, ingekaderde taken. Bij het behandelen van vragenlijsten kan dat bijvoorbeeld helpen om meer consistentie te krijgen. Mensen hebben vaak meer moeite om werk consistent uit te voeren.
• Sociale robots zijn 24/7 beschikbaar en eindeloos geduldig: ze zijn nooit ziek of moe, komen nooit te laat en hebben geen andere plannen. Ze zijn altijd beschikbaar, ook buiten kantooruren en ‘s nachts. Ze hebben geen emoties die hun aanpak beïnvloeden, zullen hun geduld niet verliezen en komen daarbij ook minder beoordelend over.

Volwassenheid van de technologie 

De inzet van sociale robots in het onderwijs is nog experimenteel. Er zijn producten op de markt, zoals Nao en Pepper, die in het onderwijs gebruikt worden. Ze zijn echter niet specifiek voor het onderwijs gemaakt. Bij dit soort robots is het nodig om speciale software te maken voor een bepaalde onderwijstaak. Er zijn ook al aanbieders op de markt die dit doen. Momenteel wordt onderzocht hoe sociale robots meerwaarde kunnen bieden in het onderwijs, bijvoorbeeld bij het verbeteren van taal-, sociaal-emotionele en motorische vaardigheden. Het is voorlopig nog geen breed ingezette technologie, maar er is wel interesse in.

Robots bestaan uit allerlei verschillende technologieën. Sommigen daarvan zijn al heel ver doorontwikkeld, terwijl andere nog volop in ontwikkeling zijn. We maken hierbij maken in de hardware en software.

• Hardware. Sociale robots bestaan uit allerlei hardware zoals sensoren, motoren en grippers. Het zijn verschillende technologieën die allemaal worden doorontwikkeld, waardoor de acties die robots uitvoeren steeds preciezer worden uitgevoerd. Sociale robots kunnen bijvoorbeeld steeds beter objecten oppakken, vasthouden en verplaatsen. Ook wordt onderzoek gedaan naar technologie die ervoor zorgt dat een robot een ‘echte’ huid lijkt te hebben die meebeweegt met gezichtsuitdrukkingen waardoor de robot steeds meer op een mens gaat lijken.
• Software. Voorheen werden robots door mensen geprogrammeerd met algoritmen. De robot liep dan een soort stappenplan af in de interactie met mensen. We zien nu dat verschillende AI-taalmodellen worden geïntegreerd in sociale robots. Daardoor leren robots beter bewegen en natuurlijker interacteren met mensen. De huidige AI-taalmodellen zijn nog steeds vooral getraind om interactie te hebben met volwassenen. Om goed met kinderen te interacteren, zal een robot (opnieuw) getraind moeten worden.

Door deze ontwikkelingen en de beloften die bedrijven doen dat robots ons gaan ondersteunen bij alledaagse dingen, zullen we steeds hogere verwachtingen krijgen van sociale robots. Waar we bij een computer nog wel wat vertraging accepteren, verwachten we bij een mensachtige robot ook een menselijke -en dus een directe- reactie die goed aansluit op de context. We zullen steeds meer het gevoel krijgen dat de robot ons begrijpt. Het blijft echter een machine die werkt op basis van algoritmen.

Toepasbaarheid voor het onderwijs 

De grootste meerwaarde van sociale robots voor het onderwijs, is hun vermogen om sociale interactie na te bootsen. Daardoor zouden ze bij onderstaande taken een rol kunnen spelen.  

Ondersteunen bij eenvoudige leertaken

Sociale robots zijn momenteel alleen nog in te zetten bij afgebakende taken waarbij het duidelijk is wat er precies moet gebeuren. Bijvoorbeeld feedback geven bij taal-en rekenoefeningen. De kracht van een sociale robot is dat het eindeloos oefeningen kan herhalen. Zoals het leren van tafels. Ook zou een sociale robot kunnen helpen bij het opzoeken van informatie. Vergelijkbaar met de werking van een virtuele assistent zoals Siri. Sociale robots zijn nog niet geschikt voor complexe taken en interacties. Zo kan een sociale robot nog niet zo goed rekening houden met de reacties van leerlingen.

1-op-1-onderwijs

Een sociale robot kan een goede aanvulling zijn op de leraar. Als een leraar bijvoorbeeld uitleg heeft gegeven aan de klas, dan kan de robot daarna in groepjes of 1-op-1 met leerlingen de lesstof oefenen. De adaptieve sociale robot kan het niveau van een leerling bepalen en instructies geven die passend zijn bij het niveau. Robots kunnen leerlingen ook helpen bij het ontwikkelen van sociaal-emotionele vaardigheden. Kinderen met autisme kunnen bijvoorbeeld reacties oefenen, zonder dat de robot oordeelt over hun sociale vermogen. De robot kan ook helpen structuur aanbrengen in de dag.

Interactie biedt meerwaarde

Leerlingen vinden de interactie met een sociale robot vaak leuk. Jonge kinderen zien de sociale robot al snel als een soort klasgenootje. Het kan een meerwaarde bieden voor leersituaties waar interactie belangrijk is. In sommige gevallen is interactie met een robot gemakkelijker en drempelverlagend voor een leerling. Uit angst om bijvoorbeeld dom gevonden te worden, durft een leerling soms een vraag niet aan een leraar te stellen, maar wel aan een robot. Daarnaast kunnen leerlingen de interactie met een robot als ‘rechtvaardig’ ervaren. Uit onderzoek blijkt namelijk dat ze het idee hebben dat robots leerlingen altijd op precies dezelfde manier behandelen.